Visie op de decentralisaties

De decentralisaties boden een kans en kunnen dat nog steeds bieden

Door John van Hal, wethouder sociale zaken en spreker tijdens de studiedag Actualiteiten AWBZ & Wmo

De decentralisaties van de AWBZ, participatiewet en de jeugdzorg boden de kans om echt uit te gaan van de eigen kracht, kwaliteit van leven én eigenwaarde van de burger. Doel was destijds dat de burger centraal werd gesteld en de gemeenten ook echt beleidsvrijheid zouden krijgen. Toch staan nu aanbieders centraal, worden strakkere kaders gesteld en wordt alleen maar gedacht vanuit middelen. Hierdoor gaan burgers en gemeenten in de weerstand en zoekt men niet naar innovatieve oplossingen.

Bij de start van de decentralisatie van de AWBZ, participatiewet en de jeugdzorg werd als uitgangspunt genomen dat er veel meer geredeneerd moest worden vanuit de burger en dat gemeenten als regisseur veel beleidsvrijheid kregen om samen met de burger te zoeken naar passende oplossingen op het gebied van zorg, welzijn en arbeid. Natuurlijk was hierbij ook de achterliggende gedachte dat daardoor de zorg betaalbaarder zou worden daar immers de kosten van zorg en sociale voorzieningen steeds hoger worden door de vergrijzing en het ontbreken van een noodzaak om efficiënter te werken en de burger eigen verantwoordelijk te geven.

Alle complimenten aan het Rijk voor het afsluiten van het sociaal akkoord en het zorg akkoord. Echter worden door deze akkoorden het belang van de burger op de tweede plaats gesteld. Kijken we namelijk naar de akkoorden dan zijn er afspraken gemaakt in het belang van de werkgevers en werknemers. Prima, maar heeft de burger die zorg of ondersteuning bij arbeid nodig heeft daar iets aan. Als we hierbij ook nog constateren dat het Rijk de beleidsvrijheid voor gemeenten inperkt en de budgetten niet parallel laat lopen met de taken die overgaan naar gemeenten is het antwoord ‘nee’.

De decentralisaties kunnen naar mijn mening echter nog steeds een succes worden als het Rijk meer beleidsvrijheid geeft aan gemeenten om samen met de burger (en op de tweede plaats de aanbieders) te zoeken naar passende oplossingen waarbij de eigen kracht, eigen verantwoordelijkheid én de eigen waarde van de burger voorop staat.
Met name de eigen waarde van de burger is een belangrijk aspect om rekening mee te houden. Het is zeker reëel om te stellen dat mensen meer voor elkaar moeten gaan zorgen maar hoever ga je daarin. Dat varieert per persoon en zal dan ook samen met de betreffende persoon en zijn omgeving bekeken moeten worden. Dwang werkt daarbij niet maar zorgt eerder voor het creëren van weerstand. Ik deel dan ook de mening niet van Jantine Kriens (voorzitter directieraad VNG) dat gemeenten de vrijheid moeten hebben om mantelzorg af te dwingen. Natuurlijk moet je met de burger en zijn omgeving kijken naar de mogelijkheden en moet je ze mede verantwoordelijk maken voor het budget. Leg ze keuzes voor en ga uit van vertrouwen. Het toepassen van het horizontaal toezicht van de belastingdienst is een goed voorbeeld waarbij uitgegaan wordt van ‘high trust – high penalty’.

Hoe dit alles nu precies vormgegeven moet worden kun je niet in een blauwdruk vatten. Je zult lokaal moeten kijken wat mogelijk is. Gemeenten hebben dan ook de uitdaging om samen met de burger te kijken naar aanwezige voorzieningen en behoeften. De aanbieders spelen natuurlijk ook een rol maar naar mijn mening wel op de tweede plaats. Hiermee zeg ik zeker niet dat zij niet betrokken moeten worden maar voordat je dat kunt doen moet je namelijk wel eerst weten wat je als gemeente en burger wil dat zij aan gaan bieden. Deze benadering zorgt ervoor dat ook aanbieders veel meer vraaggericht gaan denken.

Het is nu de uitdaging aan de politiek om inderdaad te komen tot een beleid waarbij de regie weer komt bij de burger en de gemeenten. Stimuleer hierbij dat men ook buiten de gebaande wegen gaat denken en dat men van fouten kan leren.