Na Oranje ging het sein op rood

Het valt niet langer te ontkennen: Nederland is in de ban van de vluchtelingencrisis. Al maandenlang, zo bleek uit de berichten, ondernamen vluchtelingen uit Syrië, Eritrea en andere Afrikaanse landen allerlei pogingen om richting West-Europa te komen. Velen kwamen in wankele bootjes, wat in een aantal gevallen een fatale afloop kende. De meerderheid lukte het evenwel om de oversteek naar Italië of – via Turkije – naar Griekenland te maken, maar tot zover bleef het voor ons in Nederland nog ‘ver van ons bed’. Nu stonden ze opeens in grote aantallen voor de grens van Hongarije en andere Balkanlanden om verder richting Duitsland, Zweden en ook Nederland te trekken. De ver van m’n bed show ging over in toestanden in eigen land.

Aanzuigende werking

Het kwam dichter bij toen Angela Merkel met haar herhaalde uitspraak ‘Wir schaffen das’, bewust of onbewust, de Duitse grens openzette. Barmhartigheid leek even troef, maar volgens velen zouden de uitspraken van Merkel vooral een aanzuigende werking hebben. De oproep van Merkel deed denken aan 1992 en de Bijlmerramp. De eerste dagen na het neerstorten van de Boeing was veel onduidelijk en het leek erop dat nogal wat illegalen bij deze ramp betrokken zouden zijn. Kort ervoor had de Amsterdamse korpschef Nordholt gesproken over ‘duizenden illegalen’ in de Bijlmer. Amsterdam maakte een afspraak met het Rijk dat illegalen die konden bewijzen zich kort voor de ramp in de buurt van de rampplek te hebben opgehouden, een legale status zouden verwerven. Zij konden zich melden bij een gebouw op de Herengracht. Dat hebben ze geweten in Amsterdam. Vanuit België, Duitsland en Frankrijk zwelde de stroom illegalen aan; zij voegden zich in de rij om gelegaliseerd te worden. Een dergelijke werking lijkt ook de uitnodiging van Merkel te hebben gehad.

Stilte voor de storm

In Nederland bleef het – ook na Merkel’s uitspraak – relatief stil, op Wilders na (die het liefst een hek om dit land wil zetten), tot het moment van de raadsvergadering in Purmerend en eigenlijk de gebeurtenissen in Oranje. De komst van nog eens 700 vluchtelingen in een dorp van nog geen 150 inwoners, naast de 700 die al in het vakantiepark van Van der Most zouden worden ondergebracht, leidde tot een wegblokkade waardoor de bussen met asielzoekers de opvanglocatie niet konden bereiken.

Kristallisatiepunt crisis

Nu was de politiek opeens wakker en schreeuwden vertegenwoordigers van politieke partijen dat echt een grens was overschreden. Eerdere afspraken met de gemeente waren genegeerd, maar belangrijker was dat met deze actie een duidelijk kristallisatiepunt van de crisis zichtbaar werd. Dit onrecht kon iedereen zich direct voorstellen en zelfs voelen; zo gaat de overheid/politiek kennelijk met burgers om. Allerlei argumenten dat na Oranje het sein op rood moest, werden gehoord. De vraag waarom het juist in en na Oranje zo mis ging is intrigerend.

Dilemma

Duidelijk is het volgende. Staatssecretaris Dijkhoff en het COA zaten met een groot aantal nog niet ondergebrachte vluchtelingen en daarmee met een levensgroot dilemma in hun maag: nog eens 700 vluchtelingen in het Drentse Oranje onderbrengen, wat – ondanks eerdere afspraken – snel en gemakkelijk zou kunnen of een groep vluchtelingen laten bivakkeren op straat of in overhaast ingerichte tentjes.

Slecht crisismanagement

Dijkhoff koos voor Oranje en liet daarmee – volgens sommigen – blijken onvoldoende oog te hebben voor wat er leefde. Een fors deel van de bevolking was feitelijk al tegen de komst van die eerste 700 vluchtelingen en door deze actie werd het draagvlak onder het beleid nog verder weggeslagen. Het tegengeluid werd nu opeens veel luider. Ook het ontbreken van moreel leiderschap van onze premier (die zo nodig voor een handelsmissie naar de VS moest) versterkte dat proces. Het was primair een probleem van slecht crisismanagement.

Goede voorbereiding is het halve werk

Anderen vinden het primair een onderschatting van het probleem; een grote stroom vluchtelingen die op ons af zou komen, zeker nadat Merkel de Duitse grens – maar daarmee ook de Nederlandse – zo wagenwijd had opengezet. Als Nederland meer scenario’s had uitgewerkt, zou deze Oranje-crisis zich niet in deze vorm hebben voorgedaan. Er was gewoon te weinig aan contingency-planning gedaan. Goede voorbereiding is het halve werk en zeker bij deze crisis zou dat enorm gescheeld hebben. Dan waren al die vluchtelingen ondergebracht in verschillende kleine centra.

Uitvoeringsprobleem

Naast deze twee redenen, die ongetwijfeld wel ergens zullen hebben meegespeeld, zien wij nog een andere, belangrijker factor: het was primair een uitvoeringsprobleem. Het COA heeft de taak onderdak te organiseren voor vluchtelingen en asielzoekers. Natuurlijk zag ook het COA, mede na de uitspraken van Merkel, aankomen dat de stroom vluchtelingen zou toenemen. Hals over kop was het COA al bezig extra capaciteit te organiseren, maar daarvoor heb je niet alleen medewerking van gemeenten nodig. Je hebt als uitvoeringsorganisatie ook voldoende mensen nodig die dat allemaal organiseren, regelen, inrichten etc. Het COA en ook de IND zijn organisaties die groeien en krimpen met de omvang van de vluchtelingenstroom. Nu is er weer zo’n piek, zoals er ook twintig jaar geleden met de instroom van Joegoslavische vluchtelingen een grote piek was. Mede omdat veel van de bestaande centra (AZC’s) nog bevolkt worden door personen die in gemeenten een woning toegewezen moeten krijgen, is de centrale opvangcapaciteit beperkt. Dat het COA de laatste jaren voor grote opvangcentra (400-700) heeft gekozen is natuurlijk ingegeven door effectiviteit en efficiency. Kleine opvangcentra kosten relatief veel meer geld en (COA-)menskracht. Uitvoering als probleem, zoals wij dat ook vaak bij andere crises zien. Beleidsmatig is alles wel mooi op papier zetten en zijn mooie vergezichten te tekenen, maar pas bij de uitvoering is goed te zien waar de schoen wringt. Bij de grote dierziekten van de vorige eeuw zagen wij dat ook. Hoe organiseer je zoiets grootschaligs; waar al die tienduizenden kadavers van varkens te laten? Natuurlijk speelt matig crisismanagement een rol en zou een betere voorbereiding iets gescheeld kunnen hebben. Feit is dat pas in en met de uitvoering de echte problemen zichtbaar worden.

Seinen op rood

Nu na Oranje zoveel seinen op rood staan, zal het voor de uitvoerenden alleen maar moeilijker worden. Dat het allemaal ook veel duurder wordt, is zeker.

Meer weten?
Op de cursus Veilige opvang vluchtelingen leert u hoe u de opvang voor vluchtelingen organiseert in uw gemeente.

Op de cursus Crisisbeheersing en rampenbestrijding leert u hoe u zich voorbereidt op een mogelijke (mini) crisis in uw gemeente.