Terreur in Parijs

Recent werd het Europese continent wederom opgeschrikt door terroristische aanslagen. Vrijdagavond 13 november werden op verschillende plaatsen in Parijs in totaal tenminste 130 mensen gedood. Enkele observaties bij deze gebeurtenissen in Parijs.

Duiding

Er is veel discussie hoe deze situatie – en dus de reacties – nu te duiden. Oorlogsdaden; fanatieke gestoorden aan het werk; ‘accidents’ – in dit geval misschien beter te spreken over ‘acts waiting to happen’; het begin van een nieuwe situatie (een trendbreuk vergelijkbaar met 11/9); of vul maar in. Alle verklaringen en vormen van duiding komen wel voorbij. Daarbij valt op dat de duiding – en dat geldt ook voor de terrorismedeskundigen die we horen – regelmatig behoorlijk politiek gekleurd is. Vaak spreekt uit het commentaar van de duider al zijn of haar politieke kleur. Rond terrorisme lijkt het – ook voor wetenschappers – soms moeilijker dan op andere terreinen politiek-neutraal te zijn.

En Nederland?

Een veelgestelde vraag is natuurlijk: kan dit nu ook in Nederland gebeuren? Zeer lezenswaardig in dit verband is de column van Martin Sommer (Volkskrant 21 november). Sommer (voor veel Volkskrant-lezers veel te rechts voor die krant) veegt de vloer aan met de door sommigen (links!) veronderstelde relatie tussen het geweldige politiewerk en het feit dat Nederland geen vergelijkbaar terrorisme heeft. Community policing zit ‘in de haarvaten van de samenleving’. Met hem betwijfel ik dat ten zeerste. In oude wijken in de grote steden maar eveneens in kleinere steden als Delft, Schiedam, Purmerend of Roosendaal gebeurt enorm veel waar de politie nauwelijks een vinger achter krijgt en soms geen flauwe notie van heeft. Tegenover de haarvaten-theorie is misschien wel een andere verklaring te plaatsen. Een deel van de jongeren die mislukken op school maar ook de boot missen in criminele organisaties (om zich langs die weg te verrijken), stroomt door en gaat vechten in Syrië. Typerend in dit verband was het voorbeeld van een groepje jongens uit Delft dat gesnapt werd bij een overval in Moerkapelle (waarbij één van de jongens van een trap werd geduwd en overleed) en vervolgens snel radicaliseerde.

Angst

Er is veel aandacht in de publieke opinie en dus ook in de media (relatie is natuurlijk ook vice versa) voor het thema angst. Parijs is bang en dat zal wel lang zo blijven. Moet je je wel in mensenmassa’s begeven; is een terrasje pikken nog een optie? Feitelijk geldt dat ook elders in Europa; de schrik zit er goed in. Naast deze verklaarbare angst is er eveneens het ontnuchterende gegeven dat wij wel weer gewoon verder moeten en zullen gaan. Waren dit nu vrij unieke en dus incidentele gevallen of is er sprake van een meer structureel probleem en dus een structurele dreiging? Het valt niet mee – zeker niet voor de autoriteiten – om tegelijkertijd twee boodschappen uit te zenden. Ja, er blijft een dreiging, maar we moeten tevens wel gewoon weer verder met datgene wat we anders ook deden (naar die voetbalwedstrijd, dat concert, dat restaurant, die vlucht etc.). Het deed mij wat denken aan de mededeling dat het asbestgevaar nihil is, maar er tegelijkertijd mannen in witte pakken rondlopen om brokstukken te verwijderen. Dat vergt dus veel meer uitleg van de situatie en de noodzaak aan de autoriteiten om veel meer te spreken over dit duivelse dilemma.

Ernst

Hoe erg is dit nu en hoeveel geld (aandacht en expertise) moeten wij spenderen aan dit dreigende terrorisme? Is de vergelijking met de verkeersdoden helemaal onzinnig of kan – met mitsen en maren – wel degelijk die vergelijking worden gemaakt? Na 11/9 meden Amerikanen massaal het luchtruim gedurende een fors aantal maanden en nam het aantal verkeersdoden in dat land schrikbarend (met vele honderden doden meer) toe. Zoals belangen altijd een rol spelen, zijn die zeker ook nu in het geding. Welke terrorismedeskundige zal roepen dat wij het probleem enorm overschatten? Zo kort na een zo heftige gebeurtenis is iedere (min of meer objectieve) beschouwing over het risico van terrorisme zinloos.

Paniek

Verschillende keren hoorden wij de afgelopen dagen over paniek, maar de voorbeelden van echte paniek – als een vorm van irrationeel gedrag – zijn gelukkig zeer beperkt. Paniek is niet als mensen proberen uit de Bataclan te komen of proberen te overleven door zich dood te wanen. Wat zouden ze anders moeten doen? Paniek is niet als de dag erna groepen mensen massaal wegrennen bij een herdenkingsmonument met bloemen en kaarsjes als zij opeens knallen en klappen horen. De door diverse personen benoemde extreme stilte in de Bataclan tussen de verschillende vuursalvo’s in, is bij uitstek een voorbeeld van uiterst rationeel gedrag. Dat mensen hier aanvankelijk in een zekere mate van schok verkeerden (‘fright’) is ook goed verklaarbaar.

Sociale media

De gebeurtenissen van 13/11 in Parijs kunnen (en hopelijk ook zullen) ons veel leren over de betekenis van sociale media. Vrijwel al het nieuws verspreidde zich snel via sociale media. Groot was het aantal geruchten dat wereldwijd werd verspreid. Hoevelen zullen – ook de gevestigde media – niet hebben gesproken over een schietpartij bij Les Halles en andere plaatsen waar zich niets voordeed. Minstens zo interessant was natuurlijk eveneens dat velen er werk van maakten geruchten te ontkrachten. Het zelfcorrigerend vermogen was indrukwekkend, net zoals de snel georganiseerde sites waarop een veilig onderkomen (inclusief de code van de deur!) werd aanboden voor diegenen die vluchtten voor het geweld en een veilig heenkomen zochten.

Informatie en tijd

Tegelijkertijd moeten wij ons blijven beseffen dat het gewoon echt tijd kost om goede en betrouwbare informatie te verkrijgen. Pas na enkele dagen werd het hele verhaal van alle schietpartijen in Parijs, de routes van de daders e.d. behoorlijk goed duidelijk. Onzekerheid is – ook in deze tijd met miljoenen observanten, filmers en fotografen die in Parijs rondliepen – nog steeds één van de meest typerende kenmerken van een crisis.

Meer weten?

Op het congres Radicalisering en terrorisme hoort u van ervaringsdeskundigen en experts werkzaam bij de overheid, wetenschap en het bedrijfsleven hoe u radicaliserende individuen signaleert en aanpakt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u radicalisering en terrorisme in uw gemeente waar mogelijk voorkomt en waar nodig bestrijd.

Op de cursus Crisisbeheersing en rampenbestrijding leert u hoe u zich voorbereidt op een mogelijke crisis of ramp in uw gemeente?