Voorkom mensenhandel en uitbuiting

In binnen- en buitenland zijn verschillende criminele netwerken actief die zich aan het zicht van de overheid onttrekken en zich schuldig maken aan mensenhandel (zoals seksuele en arbeidsuitbuiting). Het gevolg is dat personen worden uitgebuit en onder mensonterende omstandigheden moeten werken. Hoe voorkomt u deze vorm van zware criminaliteit en ernstige schending van de mensenrechten in uw gemeente? Aan het woord zijn enkele experts.

Arbeidsuitbuiting, een veelkoppig monster

Ernstige misstanden in champignonbedrijven, Bulgaarse vrachtwagenchauffeurs die met schijnconstructies tewerk zijn gesteld en Filippijnen die zonder vergunning op Nederlandse olieplatforms werken. Arbeidsuitbuiting is een wereldwijd probleem dat ook in Nederland voorkomt. Arbeidsuitbuiting is in Nederland strijdig met de Grondwet en de principes van sociale zekerheid en sinds 2005 strafbaar gesteld onder het ruimere begrip mensenhandel. Als er één beschrijving is van arbeidsuitbuiting is het dat de uitbuiting slecht in beeld is, zich overal voordoet waar dat kan, in vele gedaantes, en dat de vormen van uitbuiting veranderlijk zijn en zich steeds aanpassen. En met de massale toestroom van vluchtelingen in Europa is het zeer waarschijnlijk dat nieuwe vormen van uitbuiting zich ontwikkelen, zowel in Nederlands als daarbuiten. Wat zijn dan de nieuwe fenomenen van arbeidsuitbuiting waarmee Nederland mogelijk te maken krijgt? En wat betekent dat voor de overheid en de diverse partners uit de keten?
Manja Abraham, beleidsonderzoeker bij DSP-groep, docent op de opleiding regisseur mensenhandel en hoofdauteur van het rapport Nieuwe fenomenen van arbeidsuitbuiting, een veelkoppig monster

Acteren en anticiperen op mensenhandel

Het mensenhandel begrip heeft de laatste jaren een aanmerkelijke verbreding doorgemaakt. Deze ontwikkeling heeft ervoor gezorgd dat veel meer instanties bij de aanpak van mensenhandel betrokken zijn geraakt. De grootste uitdaging voor deze organisaties is om voldoende actueel te blijven en werkzaamheden op elkaar af te stemmen. Het dynamische concept mensenhandel verplicht niet alleen om in actie te komen, maar ook om blijvend de vraag te doordenken op welke manier de overheid, maar ook private actoren, op mensenhandel kunnen en moeten reageren. Het gaat steeds om het opbouwen van een vaste structuur die in voldoende mate in staat is om nieuwe vormen van mensenhandel te ‘absorberen’.
Luuk Esser, promovendus aan de Universiteit Leiden, docent op de opleiding regisseur mensenhandel en onderzoeker bij de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen kinderen, informeert de regering over de aard en omvang van mensenhandel in Nederland en over de effecten van het beleid dat op deze terreinen wordt gevoerd

Signalering van mensenhandel

Gevraagd naar de verschijningsvorm van mensenhandel is het beeld dat vaak op het netvlies komt, dat van die vrachtauto op een snelweg in Oostenrijk met daarin 71 overleden Syrische vluchtelingen. Slachtoffers van een bende Bulgaarse mensensmokkelaars die tegen grof geld transport vanuit Oost Europa naar Duitsland verzorgde. Dit lijkt op een klassieke beeld van mensenhandel, maar het is mensensmokkel, een andere zeer ernstige vorm van georganiseerde misdaad. Het verschil tussen mensenhandel en mensensmokkel, het herkennen van mensenhandel, ook de minder direct zichtbare vormen van mensenhandel is vaak lastig. “Als je éénmaal de werkpatronen van mensenhandelaren onderkent en de signalen van slachtoffers kunt duiden, dan kun je als gemeente in regelgeving en beleid daarop anticiperen.”
René van der Vliet, operationeel specialist bij de Nationale Politie eenheid Midden-Nederland en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad

Barrières opwerpen tegen mensenhandel

Organisaties die zich bezig houden met mensenhandel kun je beschouwen als ondernemers met een weliswaar verwerpelijk, maar wel lucratief business model. Het is vruchtbaar om je vanuit dat perspectief te verplaatsen in de schoenen van de mensenhandelaar en de bedrijfsprocessen in kaart brengen. Vanuit de partners die betrokken zijn bij de bestrijding van mensenhandel gezien, vormt iedere stap in dat bedrijfsproces een mogelijk aangrijpingspunt voor verstorende interventies. Dit biedt niet de ultieme oplossing voor deze vorm van criminaliteit. Het is wel een uitdaging om met partners gezamenlijk een goed inzicht te verwerven in de criminele processen en door effectieve interventies van de verschillende partners, het de mensenhandelaren zo moeilijk mogelijk te maken.
Krijn Korver, partner bij Orion Duurzaam Leren, ondersteunt, begeleidt en adviseert gemeenten en haar veiligheidspartners bij het ontwikkelen van effectieve strategieën tegen georganiseerde criminaliteit waaronder mensenhandel

Gemeenten en de aanpak van mensenhandel

Bij aanpak van mensenhandel wordt meestal gedacht aan een strafrechtelijk traject. Bij het merendeel van de signalen mensenhandel komt het echter niet zover. Daarom is het van belang dat gemeenten al hun mogelijkheden inzetten om barrières op te werpen zodat het proces van mensenhandel gefrustreerd wordt. Signalen moeten echter herkend en centraal gemeld worden, waarna in afstemming met ketenpartners op het juist moment de goede interventies gedaan kunnen worden
Trudy Jansen, regisseur mensenhandel bij de gemeente Weert, richt zich op de aanpak van mensenhandel in de regio Limburg

Wet- en regelgeving op het terrein van de aanpak van mensenhandel

Weet u hoe mensenhandel en zelfs met toestemming van de gemeente zich voordoet in de openbare ruimte? Weet u op welke wijze u de gemeentelijke regelgeving kunt laten aanpassen door de gemeenteraad zodat er barrières worden opgeworpen voor de exploitanten van de mensenhandel? Wat zijn uw taken als gemeente ten aanzien van dit thema en op welke manier kunt u samen met de ketenpartners daadwerkelijk iets doen tegen mensenhandel en het uitbuiten van hen die er slachtoffer van zijn? Samenwerken met partners in de keten die strijden tegen de mensenhandel vereist dat u weet wat tot uw bevoegdheden behoort en wat tot die van anderen. Samenwerken moet niet ontaarden in het aan alle kanten trekken aan een zaak maar in het samen planmatig aanpakken van de misstanden en elkaar informeren, ondersteunen en helpen bij het opbouwen van het dossier. Dit kan alleen als u weet wat het verschil is tussen de strafrechtelijke en de bestuursrechtelijke aanpak. Als u weet hoe groot de speelruimte is om gemeentelijke regelgeving aan te passen. Als u weet welke barrières u door middel van regelgeving op kunt werpen om het gebruik van de openbare ruimte effectief te kunnen controleren en monitoren. Hoe kunnen de verschillende afdelingen van de gemeente samenwerken en elkaars kennis gebruiken om daadwerkelijk te kunnen handelen. Ook hiervoor is kennis nodig van de verschillende vakgebieden die onder de gemeentelijke bevoegdheid vallen. Met een goede juridische basis bent u slagvaardiger en kunt u niet alleen de gemeente effectiever laten optreden, maar kunt u ook beter deelnemen aan een gezamenlijke aanpak van mensenhandel met ketenpartners.
Yolanda Rechter, zelfstandig jurist op het terrein van openbare orde en veiligheid en docent op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid, heeft ruim 25 jaar ervaring op het terrein van staats- en bestuursrecht

Hulpverlening en behandeling van de slachtoffers

Bij iedere problematiek, maar zeker bij ernstige en complexe problematiek zoals mensenhandel, zou de focus moeten liggen op signalering en preventie. Hoe kunnen we voorkomen dat er steeds nieuwe slachtoffers worden gemaakt? Professionals moeten de signalen en de risicogroepen gaan leren kennen en onderkennen. Toch wordt loverboy- of mensenhandel problematiek vaak nog te laar (h)erkend. Het gebeurt nog te vaak dat volwassenen niet door hebben wat er gaande is tot alles uit de hand loopt en niemand er meer omheen kan. Soms zijn er (grote) zorgen om een meisje, maar is de link niet gelegd met loverboyproblematiek. De meeste jongeren zullen niet snel vertellen dat ze in de problemen zitten; ook niet als het ernstige problemen zijn. Maar ook volwassenen, professionals en niet-professionals, denken te vaak dat het om experimenteer gedrag gaat dat bij de puberteit en de adolescentie hoort, waardoor pas heel laat – vaak te laat – de alarmbellen gaan rinkelen. Verder wordt loverboyproblematiek vooral gezien als een typisch probleem dat bij de puberteit en de adolescentie hoort. Onderzoek laat echter zien dat deze problematiek veel verder gaat dan `puberteitsproblematiek’. Er is veelal sprake van een doorgaande lijn van misbruik, mishandeling en verwaarlozing. Niet alleen loverboys/ mensenhandelaren mishandelen en misbruiken de meisjes, ook anderen die zich in het loverboycircuit bewegen, zoals loopjongens en de chauffeurs van de meisjes, maken zich hieraan schuldig. Als we slachtoffers los willen weken van loverboys/mensenhandelaren, zullen we beter moeten zijn dan de loverboys voor wat betreft waardering, aandacht, genegenheid en betrouwbaarheid. Tegelijkertijd moeten wij hen een alternatief bieden om te voorkomen dat ze na behandeling niet terugvallen. Het is daarom belangrijk om – naast hulpverlening – ook in te zetten op een diploma, een baan en maatschappelijke participatie. Bij deze groep meiden zijn een diploma en (later) een baan belangrijk in het kader van terugvalpreventie.
Linda Terpstra, directeur Fier Fryslân en initiatiefnemer van de Veilige Veste, een opvang die bescherming en veiligheid biedt aan slachtoffers van mensenhandel

Loverboyproblematiek

Met de grote toename van vluchtelingen in Nederland, komen er steeds meer signalen dat mensenhandelaren jonge vrouwen bij de AZC’s proberen te ronselen om voor hen geld te verdienen in de prostitutie. Een scheinend voorbeeld van één van de vormen van mensenhandel die ook vaak loverboyproblematiek wordt genoemd. Een lieftallige term voor geraffineerde en vaak gewelddadige manieren om jonge vrouwen te misleiden en te dwingen om geld in de prostitutie voor mensenhandelaren te verdienen. Er wordt op verschillende manieren geronseld en sommige jongeren hebben meer risico om slachtoffer te worden. Daarom is het belangrijk om als gemeente op de hoogte te zijn van risicofactoren en signalen, werkwijze en de aandachtspunten voor gemeentelijk beleid in preventie en hulpverlening.

Rieneke de Groot, zelfstandig adviseur en trainer veilig opgroeien verbonden aan JSO, onderzocht loverboyproblematiek in de jeugdzorg in Haaglanden en traint professionals in het signaleren en handelen bij loverboyproblematiek

Meer weten?

Op de opleiding regisseur mensenhandel leert u hoe u misstanden van mensenhandel waar mogelijk voorkomt en met ketenpartners aanpakt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad leert u hoe u voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in uw gemeente.