De problematiek in de aanpak van milieucriminaliteit

Door Toine Spapens, hoogleraar Criminologie aan de Universiteit van Tilburg, voormalig lector Milieucriminaliteit aan de Politieacademie en docent op de cursus Integrale aanpak milieucriminaliteit, gespecialiseerd in de aanpak van georganiseerde misdaad en milieucriminaliteit, schreef het boek ‘De complexiteit van milieucriminaliteit’

Milieucriminaliteit in Nederland

Hij is eerst maar eens gaan bestuderen wat er vanaf 1970 in de Tweede Kamer is gezegd over milieucriminaliteit – daarvóór werd nog niet over die term gesproken. ‘Als je dat zou uitprinten, heb je een berg papier waar je niet overheen kunt kijken’, zegt Toine Spapens. ‘Daarbij valt op dat het vooral gaat over de problematiek in de aanpak van milieucriminaliteit. Onderzoek naar wat er gaande is, hoe ernstig dat is en wie erbij betrokken zijn, ja, dat is een heel ander verhaal. Dan vind je heel weinig. Criminologisch gezien is het voor Nederlandse begrippen een redelijk nieuw veld.’

Milieucriminaliteit bezien vanuit een criminologisch perspectief

Toine Spapens is geen insider in de technische aspecten van milieucriminaliteit. Vragen over verdachte stofjes of goedjes zijn aan hem niet besteed, hij heeft zijn achtergrond in het andere ‘milieu’, de criminologie. Hij verricht veel onderzoek naar georganiseerde criminaliteit en internationale politiesamenwerking, bijvoorbeeld rond wietteelt, synthetische drugs en wapenhandel. Ook dat betreft complexe problemen, met een internationaal karakter, die een veelzijdig optreden van de Nederlandse overheid vragen, bestuurlijk, justitieel en in opsporing en vervolging.

Aandacht voor milieucriminaliteit

Milieucriminaliteit lijkt een tijdje minder belangrijk te zijn gevonden. Hoe komt dat? Toine Spapens: ‘Moeilijk te zeggen. Een deel van het antwoord is dat milieu als thema zo nu en dan weer opleeft, meestal na een schandaal of incident, waarna dat weer wegebt. Dat is overigens niet zo vreemd, je ziet het op meer terreinen. Ook bij onderwerpen als wapenhandel en wietteelt is er het mechanisme dat er na een incident of een spraakmakend onderzoek veel politiek rumoer is, er enkele maatregelen worden genomen, maar dat die aandacht weer wegzakt tot het volgende incident. De onderzoeken die ik zonet noemde, hadden vijftien jaar geleden plaats omdat de politie er begin jaren negentig een milieutaak bij kreeg. Dat was weer het gevolg van een aantal milieuschandalen eind jaren tachtig. Toen is de vraag gesteld: wat is milieucriminaliteit eigenlijk en wat moeten we ermee? De laatste jaren is het onderwerp overigens weer hoger op de agenda gekomen.’

Het begrip milieucriminaliteit

Wat is milieucriminaliteit eigenlijk? ‘Dat is het probleem, je kunt er veel dingen onder laten vallen. Het gaat om meer dan twintig terreinen met verschillende gradaties. Van iemand die het asbest dak van zijn schuur haalt en in het bos gooit, tot de grote organisaties die systematisch afval dumpen in Afrikaanse landen, met grote gevolgen voor de bevolking daar.’

Daderperspectief ontbreekt

‘Een van de dingen die naar mijn idee ontbreken in de onderzoeken is het daderperspectief. Milieucriminaliteit wordt vooral als organisatiecriminaliteit gezien, waarbij normale bedrijven over de scheef gaan. Dan wordt de oorzaak gezocht in zaken als een slechte ondernemingscultuur of een management dat de regels aan zijn laars lapt. Terwijl een van de eerste zaken die mij opvielen was dat ongeveer een derde deel van de overtreders ooit strafrechterlijk veroordeeld is. Kijk je naar politieantecedenten, dan kom je waarschijnlijk hoger uit. Dat wekt toch de indruk dat het niet vooral om brave ondernemers gaat die per ongeluk een fout maken, maar dat er een grote groep bij zit die bewust criminaliteit pleegt en dat waarschijnlijk op andere gebieden ook al doet of kan gaan doen. Heb je met dit soort daders te maken, dan moet je misschien ook eens over andere invalshoeken nadenken. Als je mensen met criminele antecedenten als ondernemer uit de horeca kan weren, moet dat bijvoorbeeld in de kwetsbare delen van afvalverwerking ook kunnen.’

Kennis over milieucriminaliteit

Hoe zit het met de kennis van milieucriminaliteit bij de politie? ‘Er zit enorm veel kennis, maar vaak bij individuen. Er zijn politiemensen die de problematiek tot in detail kennen. Maar waar de politie niet bijzonder goed in is, is al die kennis systematisch vast te leggen en te delen. Dat zie ik ook als een van mijn taken: te kijken wat er in de praktijk aan kennis is, die omhoog te halen en te presenteren. Dat kan door die in het onderwijs onder te brengen, maar ook naar buiten toe, in publicaties die hout snijden en in de media.’

Geen aangiftecriminaliteit

Leeft milieu bij de politie? ‘Bij de gemiddelde diender is milieucriminaliteit een onderwerp dat verder weg ligt. Het is geen aangiftecriminaliteit, je moet het zelf opzoeken. Daarbij moet je het probleem ook zien. Niet zozeer dat er niet op wordt gelet, maar je moet de kennis hebben te weten waar het fout gaat. Ik hoorde laatst over illegale transporten. Een beroepschauffeur die met afval rijdt vertelde: “Als ik daar, op die tijd een wagen van die firma zie staan, weet ik dat het niet klopt”. Een gemiddelde politieagent zal dat niet opvallen. Dat geeft aan hoe moeilijk het is. Je moet het zoeken om te vinden. Ook in andere delen van de politie zijn er complicaties. Je moet van analyse en informatie tot een concrete verdenking komen, waarna de vervolgvraag is of het zwaar genoeg is om recherchecapaciteit voor in te zetten. Daarnaast speelt de betrokkenheid van het bestuur een rol, en de discussie of milieucriminaliteit wel in de eerste plaats strafrechtelijk moet worden aangepakt. Dat alles maakt het lastig het onderwerp binnen het politieveld goed op de kaart te krijgen.’

 

Meer weten?

Op de cursus Integrale aanpak milieucriminaliteit leert u hoe u komt tot een strategie voor de aanpak van milieucriminaliteit in uw gemeente.