Emoties in het verkeer

Door Cees Wildervanck verkeerspsycholoog en docent op de opleiding beleidsmedewerker Verkeer en Vervoer.

Bumperkleven, knipperen met de lichten, toeteren en de middelvinger opsteken. Emoties lopen in het verkeer soms hoog op. Aardige mensen kunnen zich in het verkeer als beesten gedragen. Hoe komt dat? En hoe ga je daar verstandig mee om?

Geïsoleerd van de rest van de wereld

“Je auto is een soort kooi die je afscheidt van de wereld om je heen. Je bent letterlijk en figuurlijk geïsoleerd en je deelt de weg met onbekenden. Daardoor krijg je het gevoel dat er minder hoge eisen aan je worden gesteld en permitteer je je dingen die je je anders niet permitteert. Variërend van neuspeuteren tot je middelvinger opsteken. Het verkeer maakt mensen niet tot beesten, maar ze staan zichzelf om verschillende redenen meer toe.”

Privacy

Verkeerspsycholoog Cees Wildervanck snapt precies waarom mensen altijd met de auto willen, en waarom mensen vervolgens altijd te hard rijden. Naast praktische argumenten – de auto staat voor de deur en brengt jou van A naar B op het moment dat jij dat wilt – om de auto te nemen, spelen gevoelsmatige motieven een rol. De behoefte aan privacy – het zelf kunnen bepalen in welke mate je jezelf aan anderen blootgeeft – bijvoorbeeld leeft sterk in het woon-werkverkeer. Cees Wildervanck legt uit: “Op één dag vervul je meerdere rollen. Thuis ben je een zorgzame moeder, op het werk ben je een resultaatgerichte werknemer. De wisseling tussen die rollen verloopt het best als je daartussen even in een sociaal vacuüm zit. Voor veel mensen is het woon-werkverkeer het enige moment dat ze even alleen zijn met hun gedachten. Als je dan in de file terecht komt, is dat niet zo vreselijk.”

De behoeftepiramide van Maslow

Daarnaast geeft de auto de bestuurder het gevoel ‘de situatie zelf in de hand te hebben’. In de behoeftepiramide van Maslow staat dat gevoel bovenaan op het verlanglijstje van de mens. “In de auto heb je letterlijk het stuur in handen. Het is een illusie dat je daarmee controle hebt over de situatie, want je moet je nog steeds aan de regels houden en je kan je in de file komen te staan. Maar dat maakt niet uit.”

Het Napoleon complex

Een andere complicerende factor is het feit dat driekwart van de automobilisten in de illusie leeft dat zij beter rijdt dan gemiddeld, wat statistisch gezien helemaal niet kàn. “Het Napoleon-complex. Daar heeft iedereen wel een beetje last van. Die zelfoverschatting zorgt ervoor dat je meer risico neemt dan verantwoord is.” Dat emotionele factoren zwaarder wegen dan rationele analyses is risicoanalysten al langer bekend. De kans op een overlijden is 1 op 800.000 door een vliegtuigongeval en 1 op 300 door een auto-ongeluk. “Auto-ongelukken zijn ongelukken die elke dag overal een beetje plaatsvinden. Dat ervaart men als minder erg dan één grote klap”, aldus Cees Wildervanck.

Voorbeeldig gedrag

Het gedrag van mensen in het verkeer valt eigenlijk niet goed te praten, vervolgt hij. “Het is helaas een afspiegeling van onze maatschappij. Intermenselijke hufterigheid hoort erbij. Van huis uit zijn mensen niet zo vreselijk aardig.” De verkeersverschillen tussen landen en culturen geven aan dat het ook anders kan. In Engeland is met je lichten knipperen bijvoorbeeld een gebaar van ‘ga je gang’ naar de ander. Hier is het een ‘donder op, ik moet erlangs’. Persoonlijk kan Cees Wildervanck enorm genieten van het gedrag van vrachtwagenchauffeurs op de weg. Als een inhalende vrachtwagen bijna voorbij is, geeft de ingehaalde chauffeur groot licht ten teken dat de inhaler naar rechts kan. Deze knippert vervolgens een keer naar rechts en een keer naar links om die persoon te bedanken. “Daar zouden we allemaal een voorbeeld aan moeten nemen.”

Overleven in het verkeersslagveld

Voor wat het waard is, probeert Cees Wildervanck het verkeersslagveld te verbeteren door altijd feedback te geven als iemand anders iets aardigs doet. “Laatst reed ik in de stromende regen op een kruispunt af. Ik kwam van rechts en had voorrang, maar uit mededogen stopte ik voor een fietser. Die jongen stapte af en maakte midden op straat op zijn fiets in de regen een diepe buiging. Prachtig. Het geeft bovendien aan dat aardig gedrag verdraaid weinig voorkomt.” Toch is er hoop, concludeert hij. “Als je het verkeer zou laten controleren door een Arbo-dienst zou het direct verboden worden. Een mens is ontworpen om zich met vijf kilometer per uur te verplaatsen. Diezelfde mensen verplaatsen zich nu in blikken waarin ze met een paar decimeter afstand soms met meer dan honderd kilometer per uur langs elkaar heen razen. Het feit dat dit niet veel meer slachtoffers eist, geeft aan dat de mens in principe bereid is tot het sluiten van compromissen.”

Meer weten?
Op de opleiding beleidsmedewerker Verkeer en Vervoer leert u van Cees Wildervanck, hoe u de verkeersveiligheid in uw gemeente kunt bevorderen.