SBO Blog Het blog van Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid
Ik ben Simone Vos uit Oisterwijk. Ik heb een achtergrond als sociaal cultureel- en religiewetenschapper en heb ervaring in uitvoerende en beleidsfuncties op het gebied van zorg en welzijn. Ik wil mijn kennis en ervaring graag in het onderwijs inzetten. Zoekend naar informatie op het internet stuitte op het congres ‘Next Higher Education’ van SBO dat inmiddels op 7 en 8 december jl. in de Fabrique in Utrecht is gehouden. Een congres waarin het thema blended learning centraal stond. Op de tweede congres dag heb ik als gast verschillende presentaties en workshops bijgewoond. De uitkomsten daarvan heb ik in twee blogs weergegeven. Dit blog is een uitwerking van twee praktijkvoorbeelden waarbij de veranderende rol van docenten is belicht.
Het was me een genoegen om een kijk te nemen in de wereld van het hoger onderwijs: the next generation.
Blended learning: een identiteitsvraagstuk
Blended learning biedt vergaande mogelijkheden om het onderwijs te vernieuwen. Het doet veel stof opwaaien, schud het onderwijs op en brengt mensen in beroering. Ik vroeg me bij aanvang van het congres af hoe autonoom docenten zijn in het werken me de mogelijkheden die blended learning biedt? En wat hebben zij nodig om die autonomie te bevorderen? Tijdens het congres heb ik twee workshops bijgewoond waarin de verandering op de werkvloer is besproken. Ten eerste de workshop van Petra Peeters en Marlo Kengen (HAN opleidingskunde). Ten tweede de workshop van Marja Bakker van 2Blearning.
Volgens Maarten de Laat van de OU biedt blended learning vooral mogelijkheden voor zover er sprake is van participatie en co-creatie. Het gaat om een identiteitsvraagstuk, waarbij vragen centraal staan als: Wat wil ik? Wat kan ik? Hoe bereik ik dat? Het gaat er dus om daarop een antwoord te vinden. Susan Verdonschot (Kessels & Smit) gaat ervan uit dat schoolleiding en docenten zich het best kunnen laten leiden door nieuwsgierigheid en zich niet moeten verschuilen achter beperkende kaders, geen tijd, kan niet etc. Train je nieuwsgierigheid-spier. Laat je ook niet verleiden door experimenteren te snel om te zetten in implementeren. Maak fouten, durf vragen te stellen, te twijfelen en verwonder jezelf. Neem tijd om echt te veranderen. Of zoals Maarten de Laat van de OU het zei het gaat niet om ‘transferring maar om transforming’.
Workshop 1. HAN Opleidingskunde ‘In goede en slechte tijden’
De eerste workshop ging over de wijze waarop binnen de HAN is omgegaan met de mogelijkheden en eisen die aan hen werden gesteld in het kader van vernieuwing van hun opleiding. Deze vernieuwing werd onder meer ingegeven door het niet voldoen aan de eisen voor accreditatie. De normen waren gestegen en dat was niet tijdig opgemerkt, waardoor studenten niet voldoende scherp werden beoordeeld. Verbeteren, goed onderwijs blijven bieden was de uitdaging. Uitgangspunt was dat de docenten zelf het goede voorbeeld wilden geven en zich niet geheel van de wijs hebben laten brengen door het negatieve advies. De leidinggevende gaf hen richting en energie. Wat ik heel krachtig vond is dat de docenten zijn blijven vasthouden aan hun eigen opgedane kennis en expertise. Veranderen betekent immers niet dat je alles moet opgeven. De interne drive zat in het vermogen van het onderwijsteam om creërend te leren. De focus is verlegd van individueel naar veel meer collectief leren. Leren door elkaars werk te beoordelen en de krachten van het team te benutten. Elkaar in dezelfde taal aan te spreken. Daarnaast is gekeken hoe verschillende manieren van leren (praktiserend, creërend, voorbereidend en onderzoekend) konden worden ingezet en wat daarvoor nodig was. Hun motto: Geef ruimte, neem ruimte en creëer ruimte voor vernieuwing. Zie elkaar zover te krijgen dat iedereen inziet dat innoveren noodzakelijk is, zorg dat iedereen de urgentie voelt om ervoor te gaan. Dat ging niet vanzelf. Actie, maar ook tijd voor rust, reflectie en klankborden was noodzakelijk om in verbinding met elkaar te blijven zowel in- als extern. Door de attitude te veranderen is de samenwerking met de mensen die ertoe doen breder en opener geworden. Men is veel meer in contact met de mensen die kunnen bijdragen aan de oplossing van een probleem. Daarbij gaat het erom de balans te zoeken tussen sturen en zelfsturen. Van opleiden naar blijvend leren leren. Een mooi voorbeeld van gespreid leiderschap en innemen van professionele ruimte, waarbij iedereen verantwoordelijkheid neemt en doet wat die kan!
Workshop 2: Stepping stones, the next step
Marja Bakker van 2Blearning bespreekt voorbeeld uit haar praktijk als onderwijskundig, waaruit blijkt dat blended learning meer tijd vergt dan verwacht. Dit bleek niet zozeer af te hangen van de technische tools, maar veel meer van visie, het onderwijsontwerp en de didactische vaardigheden van het onderwijzend personeel. Je moet dus echt stapsgewijs te werk gaan, first things first. De richting van het onderwijs moet duidelijk zijn en leerdoelen en activiteiten op elkaar afgestemd. Dit vraagt vooral goede samenwerking tussen schoolleiding en docentencorps. Volgens Bakker nemen docenten te gemakkelijk aan dat de voorwaarden waaronder wordt gewerkt voldoende zijn. In het voorbeeld bleek dat niet het geval te zijn. Het is dus belangrijk om stil te staan en rond te kijken om te zien waar je samen staat en vooral ook feedback te geven. Doen we het goede nog goed. Zitten we op hetzelfde spoor. Daarnaast bleek er ook een mismatch te zijn tussen leer- en doceeractiviteiten. Wat docenten denken dat studenten leren blijkt niet altijd te kloppen omdat ze onvoldoende controleren of het geleerde ook daadwerkelijk begrepen is. Volgens Bakker leren studenten dan een kunstje. Om dit te ondervangen is het belangrijk om studenten zelf na te laten denken over een onderwerp en elkaar uit te leggen hoe zij de lesstof zien. Deze werkwijze werkt activerend en verdiept het inzicht en dat kun je als docent weer benutten. Daarnaast bleek dat docenten soms uitgaan van een zeker mate van zelfwerkzaamheid van studenten die er niet altijd is. Wederzijds managen van verwachtingen bleek noodzakelijk om deze mismatch te voorkomen.
Volgens Bakker blijkt uit het voorbeeld dat ondersteunen en faciliteren van docenten vereist is om ervoor te zorgen dat zij een goede match 
kunnen maken van didactiek, inhoud en techniek. Kennisdelen, binding in de groep en vertrouwen in jezelf en in de onderlinge samenwerking dragen bij aan versterking van het leerproces. Ter illustratie haalde Bakker een docent aan die bang was om zijn manier van lesgeven te veranderen. Flipping the classroom lag gevoelig, bang om de grip op de groep te verliezen. Angst gaat mijns inziens over bedreiging, maar in feite is er sprake van een gevoel van kwetsbaarheid. Daarbij gaat het om gedrag of gewoonten die op het spel staan. Loslaten wat je gewend was om te doen in het vooruitzicht dat je niet precies weet wat je staat te wachten leidt tot onzekerheid. Je kwetsbaar durven is soms moeilijk, zeker als je gewend bent de touwtjes in handen te hebben. Door je open te stellen en uit te spreken over wat onzeker maakt wordt duidelijk waar je behoeften liggen. Daar kan je dan vervolgens aan werken.
In beide gevallen was naast richting en herontwerp van het onderwijs het creëren van een cultuur van openheid, kennisdelen en vertrouwen een vereiste om echt te kunnen veranderen. Bij jezelf blijven en elkaar durven op te schudden en te (ont)roeren dat is waar je samen sterker van wordt. Shaken and stirred but still going strong.
SimoneVos LinkedIn
Meer informatie?
Next Higher Education zet de actuele ontwikkelingen uit het hoger onderwijs op de agenda. Het is tijd voor The Next Step in Higher Education! Blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen rondom het programma van Next Higher Education 2016 en bezoek onze site
