SBO Blog Het blog van Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid
Leerstrategieën helpen leerlingen om de leerprestaties te verbeteren en docenten om de effectiviteit van hun handelen te verbeteren. Jeltsen Peeters, professor aan de VU Brussel en Gent Universiteit, en Petra Bunnik-Tibbe, onderwijskundig specialist, vertellen hoe leerstrategieën als holistisch proces in de school verwerkt kunnen worden. Schoolleiders spelen een cruciale rol in dit proces.
Expliciet leerstrategieën gebruiken
Petra: “Als je kijkt naar een havo-vwo team dat wij begeleiden, gaan docenten er vaak van uit dat de leerlingen volledig zelfstandig in staat moeten zijn om hun werk te plannen, monitoren en evalueren. Echter zijn er een hoop leerlingen die dat niet kunnen, omdat hun metacognitie nog niet ver genoeg ontwikkeld is. Het besef dat leerlingen misschien daar niet zo vaardig in zijn en ondersteuning nodig hebben, roept de vraag op: ‘hoe doen we dat dan?’ bij docenten”. Jeltsen vult aan: “Werkvormen die leraren nu al gebruiken en die ze associëren met leerstrategieën, zoals zelfreflectieblaadjes, kunnen in de praktijk niet het gewenste resultaat hebben omdat we leerlingen niet aanleren om te reflecteren. We moeten leerstrategieën expliciet maken, maar ook in een bepaald kader gieten voor leerlingen”.
Leren leren op macro-, meso- en microniveau
“Vaak is er alleen tijdens de mentorles ruimte om te leren hoe je moet leren. Leerlingen moeten deze kennis vervolgens zelfstandig meenemen naar andere lessen en bedenken wat ze ermee moeten doen. Dat werkt dus niet”, begint Petra. “Je kunt die metacognitieve kennis activeren in de mentorles, maar het moet tijdens de vakken wel terugkomen. Leerlingen hebben namelijk vaak oogkleppen op en gebruiken de kennis uit de mentorles niet in een andere context, als dat niet expliciet geactiveerd wordt”. Jeltsen: “Het beste resultaat bereik je door samen met collega’s dezelfde taal te spreken en een strategie voor leren leren af te stemmen op macro-, meso- en microniveau. Het is een holistisch proces, van de visie op het curriculum van de school, tot de docenten en de leerlingen. Je moet in die totaliteit aan de slag”.
Een goede basis voor leren
“Scholen en docententeams gaan vaak gelijk de praktijk in, maar zorg voordat je dat doet dat de basis goed is. Begin bij vaststellen of het hele team snapt waar het over gaat en op één lijn zit. Stel de vragen: ‘hoe ziet dat eruit op onze school?’, ‘wat doen we nu al?’ en ‘wat doen we (on)bewust?’. Vervolgens ben je klaar om de vraag: ‘wat en waar kunnen we verdiepen, versterken en verbreden?’ te beantwoorden”, stelt Petra. “Schoolleiders hebben vaak wel door dat ze niet op alle mogelijke thema’s tegelijk kunnen inzetten. Het voordeel van leerstrategieën is dan ook dat het aan veel andere prioriteiten binnen de school te koppelen is: van begrijpend lezen, tot samenwerkend leren of evalueren, veel pedagogisch-didactische uitdagingen zijn aan te pakken met leerstrategieën. De basis is namelijk altijd dat je de leerling aan het leren wilt krijgen”.
Vooruitkijken, bijhouden en terugkijken
Petra: “Leerstrategieën helpen leerlingen om hun proces van leren te reguleren, dat zijn vooruitkijken, bijhouden en terugkijken. Dit is een cyclisch model waarin leerlingen hun metacognitieve vaardigheden oefenen. Hiermee worden ze zich bewust van hun leerproces en leren bijsturen. Dit is in eerste instantie docentgedreven, omdat het vaardigheden zijn die jij jouw leerlingen moet aanleren. Het model van Zimmerman omtrent zelfregulerend leren is hierbij een vertrekpunt. Het concretiseert zelfregulerend leren in concrete vaardigheden die logisch samenhangen. Hierdoor kijk je gerichter hoe je leerlingen iets aanpakken én waarbij ze concreet ondersteuning nodig hebben. Je komt zo op een toegankelijke manier in aanraking met zelfregulerend leren”. Jeltsen: “Het is belangrijk om op basis van het model vervolgens keuzes te maken die passen bij de context van jouw school, maar om niet het grotere geheel te vergeten. Alle vaardigheden zijn namelijk verbonden”.
Effectievere aanpak dankzij leerstrategieën
“Het is mijn overtuiging dat de leerprestatie van leerlingen én effectiviteit van leraren te meten is met de mate waarin leerlingen de juiste leerstrategieën gebruiken”, begint Jeltsen. “Normaal gesproken kijken we naar wat we doen als leraar en het effect hiervan op de leerprestaties van de leerling. We vergeten dan echter iets belangrijks tussen die twee: de leerling zelf. Je kunt met jouw methodieken als leraar nooit direct de punten van leerlingen bepalen, maar we kunnen er wel didactisch voor zorgen dat ze de juiste leerstrategieën gebruiken om hun punten te verhogen. De merkbare groei is bij zelfregulerend leren hoe leerlingen tegen hun leerproces aankijken en hoe zij daar hun eigen verantwoordelijkheid pakken. Dat zegt meer over de effectiviteit van leerinterventies én het welbevinden van leerlingen dan alleen de leerresultaten”.
Maak jouw leerlingen eigenaar van hun leerproces
Wil jij weten hoe je effectief leerstrategieën inzet om het leren voor jouw leerlingen succesvoller te maken en ze meer eigenaar te laten zijn van hun leerproces? Kom dan naar het congres Leerstrategieën op 3 oktober 2024. Jeltsen en Petra verzorgen hier een keynote over hoe je leerstrategieën verwerkt in je onderwijs. Daarnaast geven ze beiden een workshop over respectievelijk zelfregulerende vaardigheden aanleren en formatief handelen. Deze workshops zijn praktijkgericht, zodat je direct met het geleerde aan de slag kunt. Wil je meer weten over het programma? Vraag dan de brochure aan.
