SBO Blog Het blog van Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid
Bron: De Nieuwe Leraar
Weet u wat een ferrule is? Waarschijnlijk komt u het niet vaak tegen. Het is ook geen belangrijk woord.
Met de Cito woordenschattoets krijgen kinderen woorden voorgelegd waarvan ze het bestaan niet wisten, maar kinderen weten niet of het belangrijk is om het woord te kennen. Kinderen weten wel dat een toets belangrijk is. Dus de woorden zullen vast ook belangrijk zijn. Anders worden ze toch niet getoetst? Of toch wel?
Oefenen
Over het toetsen van woordenschat is al veel geschreven. Collega Tjalling Brouwer wijst er in zijn artikel Woordenschat 2.0 (2013) op dat ‘de Woordenschattoets van Cito gezien kan worden als een steekproef, waarbij de kans dat de op school aangeboden woorden deel uitmaken van de toets bijzonder klein is. Hiermee zegt de toets alleen iets over de leerling, groep of school in vergelijking met de vorige meting of de landelijke referentiegroep, maar kunnen geen uitspraken gedaan worden over de kwaliteit van het woordenschatonderwijs of de mate waarin de leerlingen de aangeboden doelwoorden uit de woordenschatlessen kennen (….)’ . Tenzij, de leerkracht natuurlijk goed kijkt naar de woorden die getoetst worden en die woorden met de kinderen gaat ‘oefenen’. Zo leren kinderen ook woorden die weinig voorkomen en bovendien scoren ze beter op de toets. Prima toch? Of toch niet?
Ondermijning
Nee, natuurlijk niet. We toetsen niet om kinderen meer zelfvertrouwen te geven, maar we toetsen ook niet om vertrouwen te ondermijnen. Als we zelf niet weten wat we toetsen en waarom, kunnen we het aan de kinderen (en hun ouders) niet uitleggen. En als we het aan hen niet uit kunnen leggen, ondermijnen we zelf het vertrouwen in ons werk.
Stop dan met de Cito-woordenschattoets en het oefenen ervoor, en gebruik de tijd om kinderen hun kennis van de wereld en de taal waarin we die verpakken te vergroten door meer functionele, betekenisvolle en contextrijke oefeningen met elkaar te doen.
Hoe dan?*
- Gebruik uw kennis over het kind. Woordenschat gaat over kennis van de wereld. Die kennis en de daaraan gekoppelde woordkennis wordt vooral bepaald door de persoonlijke omstandigheden waarin het kind opgroeit. Kent u de thuissituatie? Weet u wat uw leerlingen weten en kunnen?
- Breng kinderen met elkaar in gesprek. Geef kinderen de ruimte om te vertellen wat zij weten en anderen de gelegenheid om te bevragen. U regisseert. U kiest bewust woorden die u gebruikt als u vragen stelt of opdrachten geeft. U gebruikt ‘schooltaal’.
- Niet minder tijd voor zaakvakken en meer voor taal, maar taal binnen zaakvakken! Nogmaals: wij helpen kinderen om hun kennis van de wereld te vergroten en te verpakken in taal. Dat betekent dat inhouden centraal moeten staan. Geen losse woorden, maar woorden in een betekenisvolle context (de aardrijkskundeles!). U laat zien welke relaties er bestaan tussen woorden en visualiseert betekenisaspecten. U geeft kinderen een ‘kapstok’.
- Ga de boer op (of ernaartoe). Neem de kinderen vaker mee naar buiten en verken de betekenis van woorden in de werkelijkheid. Verzamel de herfst op het schoolplein, loop eens met een andere blik met elkaar door het schoolgebouw. Gebruik de omgeving.
- Laat kinderen vaker zinnen maken, mondeling en schriftelijk. Kinderen die kunnen lezen kunt u teksten voorleggen met ‘gaten’. Zo gebruiken ze hun kennis van taalstructuur in samenhang met woordkennis en gaat het niet alleen om ‘inhoudswoorden’, maar leren kinderen ook voegwoorden, voorzetsels en verwijswoorden functioneel gebruiken.
We gebruiken woorden in zinnen. En zinnen staan in teksten, die we (voor)lezen, horen en zelf schrijven. Losse woordkennis toetsen is raar. Waarschijnlijk vraagt niemand u ooit nog eens wat een ferrule is.
Toetsen
Woordenschat is geen leerlijn, maar een ontdekkingsreis waarop we kinderen dagelijks mogen meenemen en laten ontdekken wat er allemaal in de wereld is, en hoe we daar over kunnen lezen, praten en schrijven. Daar toetsen we ook de woordenschat, met elkaar en aan elkaar; in gesprek, met een leestekst of een schrijfproduct. Laten we onze aandacht daarop richten.
Ferrule
Een ferrule, tenslotte, is een verbindingsstukje van metaal, zoals dat kleine stukje op het potlood waar het gummetje in zit. Bedenk wat u met elkaar verbindt, of weggumt en met potlood ervoor in de plaats schrijft. Aan u de keuze.
Harald Weessies en Tjalling Brouwer werken als taalspecialisten voor het primair onderwijs en verzorgen in opdracht van SBO de opleiding tot Taalcoördinator PO, waarin bovenstaande 5 punten verder zijn uitgewerkt en behandeld worden. Meer informatie over de opleiding.
Geraadpleegde literatuur
Brouwer, Tj., (2013) Woordenschat 2.0, Tijdschrift Taal voor opleiders en onderwijsadviseurs, nr. 4,
Filipiak, P. (2015), Onduidelijk wat de Cito-woordenschattoets meet: woorden, kinderen of leraren, Wij-leren, online kennisplatform.
Duerings, J. et al (2011), Op Woordenjacht, Garant.
Een onzinnig voorbeeld. Of een woord ‘belangrijk’ is, is leeftijd en niveau gebonden. Onzinnig om te eisen dat men een woord als ‘antropomorfisme’ moet kennen. Behalve als het gaat om studenten bij een literatuurmodule op tertiair niveau.
Veel kinderen die net van de basisschool komen en instromen in vwo klas 1, hebben de grootste moeite teksten te begrijpen. Teksten die gewoon uit de krant komen, met woorden als: alert, primair, exorbitant etc. Gewoon leren en meteen leren spellen. Dat kinderen uit een arbeidersmilieu of uit een academisch milieu komen, doet niet ter zake. Zij zitten op een vwo.
Interessant artikel. Ik geloof dat het leren van woordenschat draait om het krijgen van een gevoel voor de klank van een woord. Als je de uitspraak kent, kun je je een woord naar binnen toe voorstellen. Dat helpt veel.