Bestuurlijke aanpak van ondermijning

Een dag uit de opleiding bestuurlijke aanpak ondermijning. Editie 2021 van deze opleiding trekt weer veel belangstelling. Hoofddocent Mark Albers en adviseur bij Albers Adviseert neemt je mee in: Waar hebben we het over in de eerste module?

Wanneer is er spraken van ondermijning?

Er is helaas geen eenduidige definitie. Annelize van der Stoel hanteert de volgende definitie: “er is sprake van ondermijning als criminele activiteiten gebruik maken van legale structuren en daarmee de rechtstaat aantasten”. Daarmee is gelijk aangegeven dat er een duidelijk verschil is tussen aanpak vanuit het bestuurs- en strafrecht. Gemeenten richten zich op het voorkomen van misbruik, waar politie en justitie de bestraffing van de daad centraal stellen.

Wie heeft er binnen de gemeente een rol?

Ogenschijnlijk is de aanpak van ondermijning de verantwoordelijkheid van de burgemeester. Daar ligt immers de verantwoordelijkheid voor openbare orde en veiligheid. Om slagvaardig te opereren is betrokkenheid van het college en de gemeentesecretaris noodzakelijk. Die noodzaak blijkt al snel als je breder moet kijken dan het primaire terrein van veiligheid. Wat doe je bij misbruik van vastgoed als de wethouder met die portefeuille niet betrokken is? Je hebt immers de expertise, het netwerk en de betrokken ambtelijke staf nodig om tot een aanpak te komen.

Bestuurlijke samenwerking bestaat al

Ton Slingerland licht toe dat er tien Regionale Informatie en Expertisecentra (RIEC’s) en een Landelijke variant (LIEC) bestaan. Dat zijn samenwerkingsstructuren van gemeenten, OM, politie, belastingdienst en andere partners. Vrijwel iedere gemeente levert een (financiële) bijdrage aan deze RIEC’s. Daarmee heeft vrijwel iedere gemeente in Nederland aangegeven dat de aanpak van ondermijning een bestuurlijke prioriteit is. Het kabinet Rutte III heeft meer dan 100 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de versterking van de RIEC’s. En binnen het ministerie van Justitie en Veiligheid is zelfs een programma directeur generaal actief op dit thema. Dan kan je als gemeente toch niet achterblijven?

Bestuurlijke dekking

Voorkom een situatie waarin je ambtelijk op gaat treden, zonder de bestuurlijke dekking. Want uiteindelijk zijn de bevoegdheden belegd bij de politiek-/ bestuurlijk verantwoordelijken. Op basis van concrete casuistiek, (veiligheids-) beelden en signalen krijgen de bestuurders zicht op wat er speelt en waarom het nodig is dat er opgetreden wordt. Want het lastige van ondermijning is, dat er geen direct slachtoffer is. Bij een inbraak zal een slachtoffer zich al snel melden en bij een vechtpartij ook. Als de gemeente een vastgoedtransactie toestaat waarbij witgewassen wordt, wie is dan de benadeelde partij die zich zou moeten melden?

Wat zijn dan je uitdagingen?

Als je ondermijning aan wilt pakken, moet je samenwerken tussen verschillende disciplines. Politie, belastingdienst, de ambtenaren openbare orde en veiligheid en andere partners moeten samen optrekken. Dat vraagt om samenwerken, informatie delen en samen controles uitvoeren. Wat zijn dan je eigen bevoegdheden en die van de betrokken partners? Wat heb je van elkaar nodig om samen op te trekken? De aanpak start met een gemeenschappelijke ambitie en de vertaling naar een doel dat je samen wilt bereiken.

Delen van informatie

Omdat iedereen een bijdrage kan en moet leveren om het doel te bereiken, ontstaat er een mogelijkheid om informatie te delen. Als een doel in lijn is met waar je vanuit je organisatie voor opgesteld staat, kan en mag je meestal informatie delen. Soms geldt daarbij een beperking in hoeveel details je mag delen, maar dan kan je vaak wel aangeven waarom iets van belang is voor het uiteindelijke doel. Dat vraagt wel van de betrokken partners dat ze hun eigen bevoegdheden kennen.

Lastige vraagstukken

De aanpak van ondermijning leidt vaak tot dillema’s rond integriteit en intimidatie. Het is belangrijk om je daar als bestuursorgaan van bewust te zijn. Je bent bestuurlijk weerbaarder als je een klimaat creëert waarin je hier open over kunt spreken. Juist het bespreekbaar maken van de druk die je ervaart maakt dat je er bewuste bestuurlijke keuzes in kunt maken. Daarin is het belangrijk dat de gemeentesecretaris en burgemeester samen optrekken. Zij bundelen de zorg om het personeel en hun integer handelen. Het organiseren van dilemmatafels zoals de gemeente Tilburg dat doet, is daarin een mooi voorbeeld. Door bestuurders aan het hoofd van die tafels te zetten kunnen vraagstukken op de juiste manier beantwoord worden. Want de aanpak van ondermijning vraagt om een weerbaar bestuur.

Smaakt dit naar meer?

In de komende modules gaan we dieper in op specifieke aandachtsgebieden. We duiken dieper in de milieucriminaliteit, mensenhandel en witwassen. En je maakt kennis met instrumenten als de wet Bibob, wet Damocles en de aanpak van overlastgevende wijken en mensenhandel. Ter versterking van je rol zorgen we er ook voor dat je vaardigheden op het gebied van advisering in een bestuurlijke omgeving, opstellen van risicoprofielen en informatie-uitwisseling worden versterkt. En we doen ook nog even een uitstapje naar België, omdat ondermijning niet stopt bij onze landsgrens.