Crisisbeheersing anno 2015

Door Menno van Duin, lector Crisisbeheersing bij het Instituut Fysieke Veiligheid en de Politieacademie, docent bij SBO veiligheidscursussen en auteur van het boek ‘van rampen leren’ en het boek ‘Lessen uit crises en mini-crises 2012’.

Nederland werd de afgelopen jaren opgeschrikt door een reeks tragische incidenten, zoals het schietdrama in Alphen aan den Rijn, de brand in Moerdijk, de Facebookrellen in Haren, de groepsmishandeling in Eindhoven en de seksueel misbruik zaak in Amsterdam. Gemeenten hebben zelden te maken met een ramp, maar wel met een (mini) crisis. Een (mini) crisis is niet alleen voorbehouden aan grote gemeenten met veel risicovolle industrie en grootstedelijke problematiek, maar kan zich ook voordoen in een kleine of middelgrote gemeente.

Van klassieke rampen naar moderne grote crises

Enkele decennia geleden stonden rampen en rampenbestrijding centraal. Nu gaat het voornamelijk over crises en crisisbeheersing. In de loop der jaren is een verschuiving opgetreden in het soort gebeurtenissen: van klassieke rampen (natuurgeweld, grote ongevallen en branden) naar moderne grote crises (o.a. MKZ en q-koorts, een griepepidemie, de moorden op Fortuyn en Van Gogh).

Van zeldzame rampen naar (mini)crises waarmee u waarschijnlijk wél te maken krijgt

Gelukkig zijn ook deze grote moderne crises echter laagfrequent. Het is goed dat u zich er op prepareert, maar de kans is veel groter op: mini-crises, zoals hoog water in Noord-Nederland, ongeregeldheden in Haren, of bij een voetbalwedstrijd,  de brand in Moerdijk, familiedrama’s, een seksueel drama of terugkerende pedoseksueel, en dreigende schoolshooting, een aangespoelde bultrug, asbest, een ernstig bus-ongeval of Jack de Prikker (een dader die ad random met een mes instak op burgers).

Aard en omvang van (mini) crises

Het gaat er niet om dat wij precies moeten weten welke gebeurtenis nu een crisis en welke een mini-crisis is. Het gaat erom dat er zich jaarlijks een fors aantal gebeurtenissen voordoet die nu ook niet gelijk de omvang van de vuurwerkramp Enschede, of het schietdrama in Alphen aan den Rijn heeft, maar gedurende een kortere of langere periode een samenleving (buurt, gemeenschap, regio) wel degelijk fors kan beroeren en bezighouden. Iedere keer zijn deze situaties weer anders; een gifschandaal, een zedenzaak, een gezinsdrama, een lastige brand, een incident bij een boerderij, een geweldsincident, een (schijnbaar) incident met een gevaarlijke stof, een besmettingsgeval e.v.a. De overeenkomst is steeds de forse impact van zo’n gebeurtenis voor een buurt, stad of soms zelfs het gehele land.

Maatschappelijke onrust

Nederland telde de afgelopen 65 jaar ‘maar’ elf rampen of crises met elk meer dan 20 doden. De kans hierop is dus gelukkig erg klein. Veel groter is de kans dat zich in uw gemeente, bij uw organisatie of in uw werkgebied een minicrisis voordoet. Dat is een gebeurtenis die gedurende een kortere of langere tijd een gemeenschap behoorlijk in zijn greep houdt of ten minste raakt. Bij gebrek aan een gangbare overkoepelende term wordt dit soort gebeurtenissen ook wel ‘maatschappelijke onrust’ genoemd. Een gebeurtenis die, meestal gepaard gaande met forse (kortstondige) media-aandacht, diensten en bestuurders vaak voor dilemma’s plaatst.

Minicrises zijn niet het ongelukkige privilege van grote steden (zoals dat ooit het krakersgeweld) of van gemeenten die gevaarlijk dicht bij een water liggen (zoals Itterenen Borgharen). Het valt op dat zich de laatste jaren veel minicrises hebben voorgedaan in kleine en middelgrote gemeenten: de brand in Moerdijk; de hoogwatersituaties in Groningen en Friesland (Woltersum, Grau en diverse andere kleine gemeenten); de rellen in Haren of de blauwalg-besmetting in het Zeeuwse Ouwerkerk; de vermissing van de twee broertjes Ruben en Julian, een ingestorte mestsilo of het ‘kopschopper’-incident in Eindhoven. Natuurlijk deden veel van deze gebeurtenissen zich ook vroeger voor, maar kregen toen – vooral door een bescheidener rol van de massamedia – veel minder of zelfs geen aandacht. Een ramp is pas een ramp als deze het RTL- of NOS-journaal (als opening of tweede item) haalt, wordt wel gekscherend gezegd. Feit is dat zonder media-aandacht gebeurtenissen nooit de ‘crisisstatus’ krijgen. Met de opkomst van de sociale media, waarin iedereen burgerjournalist is geworden, groeit het aantal minicrises bijna vanzelf. Soms is er feitelijk nauwelijks niets aan de hand, maar raken toch velen in rep en roer.

Mini crises in vele soorten en maten

Er zijn (mini)crises in vele soorten en maten. Waar kan uw gemeente mee te maken krijgen? Waarop dient uw gemeente zich voor te bereiden? Crisisdeskundigen geven vandaag de dag een duidelijke richtlijn bij deze logische vragen. Gemeenten (en alle andere betrokken organisaties) moeten zich specifiek voorbereiden op voor hen reëel denkbare lokale of regionale rampen, zoals: een bosbrand op de Veluwe, hoog water langs de Rijn, een explosie en gifwolk in het Rijnmondgebied, een ongeval met gevaarlijke stoffen op het spoor of op een drukke snelweg.

Het grote voordeel van deze gerichte specifieke voorbereiding is dat het de crisisorganisatie en het crisisbewustzijn verbetert. Dit helpt niet alleen als zich zo’n specifieke crisis voordoet, maar maakt de crisisorganisatie in zijn geheel sterker. Het is daartoe wel belangrijk om niet alleen te prepareren op specifieke crises (niet de zoveelste simulatie van een ongeval op het spoor met een chloortrein), maar ook te zorgen voor generieke voorbereiding. Dat betekent dat trainingen en onderwijs simulaties en oefeningen ook betrekking moeten hebben op crises zonder bijzonder verhoogd lokaal risico. Tegelijkertijd worden professionals niet gemotiveerd door de voorbereiding op het haast onwaarschijnlijke. Het is daarom ideaal om die generieke voorbereiding (ook) te richten op minicrises waar u wel degelijk mee te maken kunt of zelfs zult krijgen.

Leer van Menno van Duin tijdens de korte cursussen:

• Cursus Crisisbeheersing en rampenbestrijding
• Opleiding beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid
• Cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid

Ook interessant is het boek ‘Lessen uit crises en mini-crises 2012’