De inzet van ervaringsdeskundigen en sleutelfiguren om radicalisering te voorkomen

Ik heb mijzelf geradicaliseerd en mijzelf daar ook weer uitgetrokken. Met wat ik nu doe wil ik voorkomen dat jongens zo worden en geloven dat er in Nederland geen plaats is voor hun. Dat deed ik eerst met mijn werk als community builder. Ik ging de wijken in om potentiële sleutelfiguren te spreken. Nu heb ik mijn adviespraktijk waarmee ik wil bijdragen aan het verbinden van diverse gemeenschappen, gemeenten en maatschappelijke partners voor een inclusieve samenleving.

Engin Baydar, ervaringsdeskundige en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme, reisde af naar Syrië om deel te nemen aan de gewapende strijd van een terroristische organisatie.

Radicalisering en identiteit

De factoren die hebben bijgedragen aan mijn radicalisering hebben te maken met identiteit. Elke jongere heeft een zoektocht: Wat houdt het leven in? Waar hoor ik bij? Ik ben geboren in Amsterdam-Oost en verhuisde toen naar Assendelft. Ik kwam in een andere omgeving terecht. Amsterdam-Oost is een diverse buurt maar Assendelft is compleet autochtoon. Ik vond het moeilijk daarmee om te gaan. Ik was altijd het buitenbeentje, de buitenlander.

Ik heb een Bosnisch-Turkse achtergrond en was altijd half half. In Turkije noemen ze me een Europeaan of een Nederlander. In Nederland ben ik de buitenlander of de Turk. Het is een identiteitscrisis waarmee je om moet leren gaan. Ik ging op zoek naar iets om bij te horen.

Geloof en identiteit

Voor mij was dat in eerste instantie geloof. Het geeft me identiteit. Nu kan ik zeggen: ik ben moslim. Dan gaat het niet meer om ras of nationaliteit. De groep waarin je terecht komt geeft je veel liefde. Ik ben atheïstisch opgevoed, ik ben echt een bekeerling. Dat maakte me nog interessanter voor andere moslims. Van die groep kreeg ik de aandacht die ik miste, die ik nodig had als jongen op die leeftijd. In eerste instantie was het allemaal nog onschuldig, ik was nog niet geradicaliseerd  Ik had iets gevonden wat ik zocht. Ik heb ook eerst de Tora gelezen en de Bijbel voordat ik aan de Koran begon.

Ik ging mij er verder in verdiepen en ging op internet zoeken. Daar kan je alles vinden van, zeg maar, de meest linkse imams tot de meest rechtse. Hoe je daarmee omgaat hangt af van wie je bent. Ik houd van spanning en actie en ik zoek altijd de grenzen op. Als ik wordt aangevallen, vecht ik terug.

Eenheid verdedigen

In de Islam zijn alle moslims mijn broeders en zusters. Het is een groep, een eenheid die je wilt verdedigen. Je leest in de media hoe er over moslims gepraat wordt in Nederland. Je hoort wat er gebeurt in het Midden-Oosten, in Irak en Syrië. Je ziet wat moslims wordt aangedaan. Het is niet fijn als je dat constant ziet. Het voedt wrok en haat. Het neemt je over. Je denkt niet meer rationeel maar voelt pure emotie.

Er is een grote groep in de Nederlandse maatschappij die zich negatief uitlaat over moslims. Wat je leest op internet in de commentaren kan echt heel ver gaan. Zo ver dat ik mij soms afvraag of het wettelijk wel toelaatbaar is. Dan wordt er bijvoorbeeld gezegd dat alle moslims vergast moeten worden. Ik vind dat echt onbegrijpelijk in een land dat de holocaust heeft meegemaakt.

Gehoord worden

Zulke jongens horen dat maar zij hebben geen tools om daar mee om te gaan. Ik heb dat zelf ook meegemaakt en ik vind het nog steeds moeilijk. Jongeren in Nederland die hiermee te maken krijgen, willen daar iets over zeggen. Ze willen gehoord worden. Als je hen censureert wordt het alleen maar erger. Dan ontstaat er een gevarenzone omdat ze het gevoel hebben: ‘Ik kan mijn waarheid niet meer overdragen’. Dan willen ze uitreizen of hier iets doen.

Deradicalisering

Ik heb mijzelf weer gederadicaliseerd. De omslag kwam toen er een kloof ontstond tussen mij en de jongens die in het circuit zitten. Toen zette het pad terug van radicalisering zich in. Ik veroordeelde aanslagen tegen onschuldigen, dat strookte niet met hun gedachten goed. Jongeren van 14 of 15 die in het huwelijk traden zonder dat hun ouders er vanaf wisten, daar was ik het ook niet mee eens. Ik voelde me verwijderen van de groep waar ik eerder zoveel liefde van had ontvangen.

De haat die ik eerder had gevoeld werd ook minder. Ik begon in te zien dat mensen om mij heen die zulke haat koesteren, kortzichtig zijn. Achteraf gezien denk ik dat het meer een puberteitsperiode was dan een ware overtuiging. Ik ben nu anders dan toen. Ik kan nu zwakheden in mezelf erkennen. Vroeger zag ik dat niet als zwakheden, met leeftijd verander je. Het was geen makkelijke tijd. Er was een afvalligenlijst waar ik op nummer één stond. Ik moest opnieuw op zoek naar een groep of plek waar ik me thuis kon voelen.

Anderen helpen

Nu zet ik mij in om anderen te helpen. Er is geen pasklare methode over hoe ik omga met de jongens die ik aanspreek. Het ligt aan wat voor een persoon het is. Ik heb veel overeenkomsten met hen. Het geloof en wat we denken, die overeenkomsten zoek ik op. Je krijgt een vertrouwensband. Dat is niet gemaakt, het is een echte band. Ik wil hem zeggen: ‘Je kan wel wat doen in Nederland. Er is plaats voor jou.’

Wat ik een mooie boodschap vind: je kan actief moslim zijn in Nederland en tegelijk deel uitmaken van de maatschappij. Je kan een bijdrage leveren. Sterker nog, het is je plicht als moslim om een bijdrage te leveren aan de maatschappij waarin je woont. Dat kan in Nederland, het botst niet.

Die jongens hebben het gevoel dat ze niks kunnen in Nederland. Bijvoorbeeld studeren. Zij geloven dat ze niet met vrouwen mogen mengen dus gaan ze niet naar de universiteit. Maar een fatwa die door een geleerde in Saoedi-Arabië wordt uitgesproken, geldt niet per se hier. Daar heb je aparte universiteiten voor mannen en vrouwen. Dat hebben wij niet in Nederland dus die optie is er niet. Je moet dan niet denken dat je moet stoppen met studeren.

Het is ten nadele van je eigen omgeving als je niet studeert. Als moslims stoppen met studeren dan ontwikkelt de gemeenschap zich niet, die gaat dan achteruit. Dan kan je je ook niet laten horen. We hebben juist jongens nodig die gaan studeren. Je dient de Nederlandse maatschappij te helpen en ook de moslim gemeenschap. Dat is een belangrijk punt van de Islam: Je moet je buurman helpen. En dan bedoel ik alle veertig buurmannen links van je en alle veertig rechts. Zij mogen niet met een lege maag zitten als jij een volle maag hebt. Dat hoor je autochtonen ook zeggen: mijn Marokkaanse buurman brengt mij eten daarom haat ik ze niet allemaal.

Die jongens willen horen: je kan wel wat betekenen. Je kan wel vooruit in Nederland. Dat is wat hen aan het twijfelen brengt over hun radicale houding. Ze willen iets zijn. In Syrië ben je een strijder. Dat is een titel die je toegekend krijgt. Die erkenning, daar hechten ze waarde aan. Als ze zulk soort erkenning ook in Nederland kunnen krijgen dan gaan ze andere keuzes maken. Ik wil ze duidelijk maken dat ze hier iets kunnen betekenen.

Sleutelfiguren

Omdat ik zelf strikt gelovig ben, vertrouwen die jongens mij. Daarom zijn mensen zoals ik geschikt om die sleutelfiguurrol te vervullen. Maar het is wel belangrijk om jongeren die zo een rol op zich willen nemen, voor te bereiden. Zo’n jongen kan je een ongelovige noemen. Dat kan heel pijnlijk zijn. Veel mensen zullen het dan lastig vinden hun emoties te beheersen. Zonder training zal dat de meeste niet lukken. In een training leer je daar niet op in te gaan, er professioneel op te reageren.

Zelfredzaam

Je wordt door training ook zelfredzaam. Elke moslim heeft te kampen met de beeldvorming in de media. Iedereen die ik spreek is wel eens gekwetst door dingen die in de media geschreven worden. Sleutelfiguren leren daar anders mee om te gaan. In plaats van puur in de emotie te blijven, ga je er op reflecteren: ‘Wat kan ik met het gevoel dat ik krijg als ik dit lees? Wat kan ik doen?

De rol van de overheid

Er is ook een rol voor de overheid. Die zou zijn burgers beter moeten leren kennen. Ik spreek veel met ambtenaren en politici. Die zeggen ze soms hele nare dingen en dat horen de mensen. Als een bestuurder negatieve uitspraken doet over Salafisme in een stad waar veel mensen dat aanhangen, dan raak je hun vertrouwen kwijt. Ze zijn al wantrouwig naar de overheid en dat maak je zo alleen maar erger. Ambtenaren en politici denken dat ze hun stad kennen omdat ze met twee stichtingen hebben gesproken. Maar die jongens zouden zo’n bestuurder bij naam moeten kennen.

Verbintenis maken

Het sleutelfigurentraject is een goed middel om dat te bereiken, het zorgt voor verbinding. Bouw die brug en blijf die onderhouden. Het hoeft niet zoveel tijd te kosten. Nodig iemand eens uit om iets te komen eten, een kopje koffie drinken. Daarmee schep je vertrouwen. Dan weten ze: ‘Daar kan ik terecht met een probleem.’

Radicale jongens moeten ook de mogelijkheid krijgen zich uit te spreken. Leer hen om op een normale manier een boodschap over te brengen en biedt hen dan een podium. Ze moeten zien dat de Nederlandse overheid en de maatschappij hun ziet en hoort. Je neemt hen mee, je maakt ze onderdeel van de maatschappij. Daarmee voorkom je dat ze geïsoleerd raken.

Want als dat eenmaal gebeurt zijn er nog maar twee mogelijkheden. Ofwel ze trekken zich helemaal terug en spreken alleen nog met hun eigen groep. Ofwel ze gaan hun mening uitschreeuwen. Zoals de jongens die in 2011 een bijeenkomst over de Islam met Tofik Bibi verstoorden. Ze schreeuwden en zwaaiden met vlaggen. Dat is kinderachtig. Niemand luistert naar je als je je zo gedraagt. Maar de media moeten daar ook niet met hun camera bovenop gaan zitten. Negeer hen gewoon. Als ze zien dat hun provocerende gedrag geen effect heeft, houden ze er wel mee op.

Reflectie

Je moet met een normaal gezicht tegenover hen gaan zitten en ze laten spreken. Dan zeggen ze: ‘Ik geloof niet in de democratie’. Dan zeg je: ‘Oké man, vertel verder. Waarom vind je dat?’ Dan leren ze dat ze met argumenten moeten komen. Want als mensen serieus op je reageren, moet je goede argumenten hebben. Maar als je ze niet laat spreken, worden ze ook niet uitgedaagd om op hun gedachtegoed te reflecteren.

Sleutelfiguren kunnen die gesprekken aangaan. Vroeger als we gingen voetballen was er altijd een oudere figuur. Iedereen luisterde naar hem. Een ouder iemand die een bepaald aanzien heeft, die wordt gerespecteerd vanwege iets dat hij heeft bereikt. Dat is een perfecte sleutelfiguur. Het is belangrijk die in te zetten.