De stad van de toekomst: kansen en (nieuwe) bedreigingen

In 2050 zal ongeveer driekwart van de bevolking in de stad wonen. Deze ontwikkeling brengt kansen maar ook (nieuwe) bedreigingen met zich mee. Hoe waarborgt u de veiligheid van uw stad (nu en in de toekomst)? Aan het woord zijn enkele experts.

Veiligheid in het publiek domein

Veiligheid vormt een steeds belangrijker thema in onze steden. Er is vanuit de maatschappij steeds meer behoefte aan zekerheid en maximale risicobeheersing. Bescherming tegen natuurlijke of menselijke dreiging gaat vaak gepaard met flinke kosten of beperkingen. En het helemaal vermijden van een risico kan in de meeste gevallen niet. Hoe ga je om met veiligheidsrisico’s? Wat betekent het inperken van een risico, welke maatregelen worden getroffen en wat merkt de stedeling er van? Specifiek in de openbare ruimte en in de infrastructuur zijn er diverse mogelijkheden om met risico’s om te gaan. Daarbij zijn maatregelen om gedrag en beleving te beïnvloeden soms effectiever dan het beperken van de kans dat een veiligheidsincident zich voordoet. De veiligheidsketen kent de volgende processen: proactie, preventie, preparatie, repressie en nazorg. In de openbare ruimte zijn vooral preventie (voorkomen van incidenten), en preparatie (reageren op incidenten) van belang. Denk hierbij veiligheid en beschikbaarheid van infrastructuren, milieu- en gezondheidsrisico’s, bouw- en verkeersveiligheid, sociale veiligheid etc. Welke risico’s zijn aanvaardbaar, en welke moeten koste wat kost voorkomen worden? Het antwoord hierop is niet eenduidig te geven, en zal ook altijd een politieke component kennen.
Nicole van der Waart, stedenbouwkundige, docent op de curus Veilige Stad en adviseur bij Movares, toonaangevend advies en ingenieursbureau op het terrein van mobiliteit, infrastructuur, ruimtelijke ordening, water en energie

Weerbaarheid vitale processen

Zonder elektriciteit, toegang tot internet, drinkwater of betalingsverkeer ligt de samenleving plat. Daarom werken overheid, bedrijfsleven, hulpverleningsdiensten en inlichtingendiensten nauw samen om de bescherming van zulke vitale producten, diensten en processen te verbeteren. Onder vitale infrastructuur verstaan we producten, diensten en de onderliggende processen die, als zij uitvallen, de nationale veiligheid raken en grootschalige maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken. Overheid en (veelal private) vitale organisaties werken in Nederland daarom samen aan de bescherming van de vitale infrastructuur. In 2014 is beoordeeld (herijkt) wat de vitale infrastructuur is voor onze samenleving. Dit omdat de samenleving afhankelijker is geworden van vitale infrastructuur en de maatschappelijke acceptatie van de uitval van een dergelijke infrastructuur juist is afgenomen. De infrastructuur is onder andere afhankelijker geworden van ICT-systemen en van elektriciteit en daarmee ook voor (moedwillige) cyberincidenten. Vitale processen zijn daarnaast dermate verknoopt dat cascade-effecten moeilijk zijn te voorspellen, en ook groter van omvang zijn bij uitval van één proces.
Sven Hamelink, programmamanager bij het ministerie van Veiligheid en Justitie en docent op de cursus Veilige Stad, werkt geruime tijd binnen het veiligheidsdomein aan verschillende vraagstukken op het terrein van contra-terrorisme, nationale veiligheid en crisisbeheersing

Veilig en Stabiel energienetwerk

Iedere, zich verantwoordelijk voelende bestuurder, hecht veel waarde aan de leefbaarheid van zijn of haar stad. Wat kan die leefbaarheid positief of negatief beïnvloeden, welke risico’s zijn er en hoe kunnen we ze beperken? Het risico dat de energievoorziening wegvalt is er een waar niet elke bestuurder wakker van ligt. De kans is immers klein en tot op de dag van vandaag zijn incidenten met langdurige uitval relatief klein. Op 27 maart 2015 viel bij 1 miljoen mensen in Noord Holland en Flevoland gedurende een aantal uren de stroom uit, bedrijven zoals Tata Steel en Schiphol lagen stil en de gaslevering naar Engeland werd onderbroken. E.e.a. gaf wel wat spanning maar de schade was nog te overzien. We realiseren ons op zo’n moment wel dat de afhankelijkheid van energie heel groot is. Zelfs de telefoonvoorziening waarvan we dachten dat deze wel beschikbaar zou blijven valt grotendeels uit. Uit evaluaties blijkt dat, zolang het ons niet persoonlijk raakt, we ons er nog niet echt druk om maken. Wanneer raakt het ons en de bv Nederland wel, kunnen we dat voorkomen of moeten we ons daarop voorbereiden? Daarnaast is er de ontwikkeling dat door toename van decentrale opwek (o.a. wind, water en zon) de energievoorziening er over een aantal jaren heel anders uitziet. Ook neemt, t.g.v. de klimaatverandering, de kans op een overstroming of een natuurbrand toe. Als netbeheerder denken we over deze ontwikkelingen na en participeren in diverse gremia over mogelijke maatregelen. Doelstelling daarbij is de energievoorziening nu en in de toekomst betrouwbaar te houden.
Stef Nieuwland, Manager Continuïteit bij Alliander en docent op de cursus Veilige Stad, richt zich naast Crisisbeheersing met name op de continuïteit van de bedrijfsprocessen binnen Alliander en werkt met betrekking tot planvorming, crisisprocessen en oefeningen nauw samen met veiligheidsregio’s en landelijke instanties

Het waarborgen van de drinkwatervoorziening

De drinkwatervoorziening is een primaire levensbehoefte en van groot belang voor de volksgezondheid en het functioneren van de samenleving. Uitval leidt tot maatschappelijke ontwrichting. De drinkwatersector is dan ook aangewezen als Topvitaal A. Drinkwaterbedrijven zijn primair verantwoordelijk voor de continuïteit van de drinkwatervoorziening. Het wettelijk verplichte “Leveringsplan” beschrijft hoe dit wordt geborgd. Basis hiervan vormt een uitgebreide verstorings-risicoanalyse, waar ook cybersecurity een integraal onderdeel van uitmaakt. Waar nodig treffen drinkwaterbedrijven weerbaarheidverhogende maatregelen, afgestemd op de bedrijfs- en omgevingspecifieke kenmerken. Verder vragen klimaatveranderingen, vervuiling van waterbronnen, drukte in de ondergrond en multifunctioneel ruimtegebruik om innovatieve oplossingen voor drinkwater.
Lydia Barm, strategisch adviseur bij Evides Waterbedrijf, leverancier van drinkwater

Resilience

Door klimaatveranderingen worden steden steeds meer geconfronteerd met extreme weersomstandigheden, zoals extreme temperaturen, stormen, overstromingen enz. Deze dreigingen hoeven niet direct tot rampen te leiden. De impact van een dreiging wordt sterk verminderd door in en rondom de stad voldoende resilience (veerkracht) op te bouwen. Een resiliente onderling sterk verweven infrastructuur, opgebouwd tijdens de preparatiefase, is één van de elementen van de totale stedelijke resilience en een voorwaarde voor een veilige stad.
Joost van Eekhout, partner van het National Security Advisory Centre, docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en voormalig programmamanager bij het Nationaal Adviescentrum Vitale Infrastructuur, ondersteunt overheid en bedrijfsleven met bestendige aanpakken om de uitval en verstoring van vitale processen en infrastructuren te voorkomen

Waterveiligheid; Het klimaat verandert, verandert uw stad mee?

Doordat het klimaat verandert en de waarde van onze steden steeds groter wordt, neemt het overstromingsrisico sterk toe. Hoe kunt u hier mee omgaan? Meerlaagse Veiligheid en Ruimtelijke Adaptatie zijn de nieuwe aanpakken die door het nationale Deltaprogramma naar voren zijn gebracht. Bij Meerlaagse Veiligheid wordt gekeken hoe via de ruimtelijke ordening en een verbeterde evacuatie de gevolgen van een overstroming kunnen worden verminderd. Vitale en kwetsbare infrastructuur (bijv. energie, transport en telecom) krijgen daarbij extra aandacht. Ruimtelijke Adaptatie kijkt vooral naar wateroverlast door extreme neerslag: zijn afritten van snelwegen en toegangswegen naar ziekenhuizen nog begaanbaar tijdens extreme buien? Welke oplossingen zijn er mogelijk om uw stad veilig en bereikbaar te houden?
Mathijs van Vliet, Adviseur waterveiligheid en ruimtelijke adaptatie bij Movares, toonaangevend advies en ingenieursbureau op het terrein van mobiliteit, infrastructuur, ruimtelijke ordening, water en energie, gepromoveerd op een onderzoek naar klimaatverandering in relatie tot waterveiligheid

Stedelijke inrichting en waterveiligheid

Nederland heeft de best beveiligde delta in de wereld als het gaat om overstromingsrisico’s. Die beveiliging heeft vooral de vorm van dijken, waarbij het rijk bepaalt hoe sterk die moeten zijn (via de normstelling) en de waterschappen verantwoordelijk zijn voor de inrichting en het onderhoud. Dat was decennia lang de manier waarop het zogenaamde hoogwaterbeschermingsbeleid vorm is gegeven, maar daar is de afgelopen jaren beweging in gekomen. Dijken zullen altijd de ruggengraat blijven van ons stelsel, maar het besef is langzamerhand sterker geworden dat de dijken toch kunnen falen. Dat kan enorme gevolg hebben, die in de toekomst alleen maar toe zullen nemen door sociaal-economische ontwikkelingen en door de gevolgen van klimaatverandering. Met een aangepaste ruimtelijke inrichting, kunnen die gevolgen echter tot op zekere hoogte beperkt worden. Het is daarbij belangrijk om onderscheid te maken tussen beperking van de schade en beperking van het aantal slachtoffers. Ook van belang is de aard van de overstroming, waarbij vooral de uiteindelijke waterdiepte en de snelheid waarmee het water komt bepalende factoren zijn voor het type maatregel dat genomen kan worden. Als het nemen van ruimtelijke maatregelen erg ingewikkeld of kostbaar is, maar de gevolgen zijn zodanig dat men toch vindt dat er iets moet gebeuren, is het extra versterken van dijken tot een niveau waarop ze eigenlijk alleen maar zullen overlopen en niet meer doorbreken ook een optie. Die extra versterking kan gepaard gaan met functiecombinatie. De boulevard van Scheveningen is hiervan een voorbeeld. Het nieuwe hoogwaterbeschermingsbeleid biedt hiertoe meer mogelijkheden.
Joost Knoop, beleidsonderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving, onafhankelijk onderzoeksinstituut dat ondermeer het ministerie van Infrastructuur en Milieu adviseert op het gebied van milieu, natuur en ruimte

Gevolgen van een aardbeving

Opgewekte aardbevingen als gevolg van menselijke activiteit in de ondergrond (zoals gaswinning) zijn een recent probleem in Nederland. Wanneer een aardbeving precies gaat gebeuren is onmogelijk te voorspellen. Maar belangrijker is het wellicht om te kunnen voorspellen wat de maximale grootte van een aardbeving kan zijn in een bepaald gebied. Ons experimenteel en modelleer onderzoek richt zich op het begrijpen van de processen die tijdens het allereerste begin van een aardbeving een rol spelen. Deze processen zijn namelijk belangrijke factoren voor het bepalen van de uiteindelijke hoeveelheid beweging, en dus de grootte van aardbeving, die er plaatsvindt.
André Niemeijer, geoloog, onderzoeker en docent aan de Universiteit van Utrecht, verricht onderzoek naar het ontstaan van aardbevingen

Veilig bouwen in een complexe stedelijke omgeving

In een complexe stedelijke omgeving is een diversiteit aan infrastructuren aanwezig. Het veilig kunnen bouwen op het kruispunt van deze infrastructuren is het een uitdaging. Waarborgen van continuïteit is een vereiste om ontwrichting van lokale, regionale en nationale (vervoers)processen tegen te gaan. Dit vereist specifieke kennis bij zowel opdrachtgever als opdrachtnemer. Deze kennis moet zijn geborgd in een viertal management aspecten: organisatie-, contract-, realisatie- en assetmanagement. Hiermee kan invulling worden gegeven aan de veiligheidsketen; de opvolging van verantwoordelijkheden t.a.v. risicobeheersing. Partijen moeten op een procesmatige wijze invulling geven aan risicobeheersing in beheerfase, ontwerpfase en realisatiefase. Deze volgordelijkheid kent bij alle stappen specifieke invulling van risicobeheersing door opdrachtnemer en opdrachtgever. De scope van risicobeheersing bij veilig bouwen gaat verder dan het eigenlijke bouwterrein. Borgen van veiligheid binnen de bouwhekken verdient aandacht, maar hetzelfde geldt in minimaal dezelfde mate voor de raakvlakken van het werk buiten de bouwhekken. Borging van continuïteit in een tijdelijke veranderende omgeving moet altijd volledig in beeld zijn, waarbij afstemming met stakeholders noodzakelijk is. Hetzelfde geldt voor communicatie over de veranderende bouwomgeving. Veilig bouwen, maar ook veilig laten reizen en veilig laten leven gaat altijd in gezamenlijkheid. Creëren van de juiste verwachtingen bij alle betrokken, en deze verwachtingen kunnen waarmaken is essentieel voor het welslagen van een groot bouwproject te midden van diverse infrastructuren.
Menno Niesing, adviseur veiligheid bij Movares, toonaangevend advies en ingenieursbureau op het terrein van mobiliteit, infrastructuur, ruimtelijke ordening, water en energie

Meer weten?
Op de cursus Veilige Stad leert u hoe u uw stad (nu en in de toekomst) beschermd tegen (nieuwe) dreigingen.

Op de cursus Crisisbeheersing en rampenbestrijding leert u hoe u zich voorbereidt op een mogelijke crisis of ramp in uw gemeente?