SBO Blog Het blog van Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid
Sietske Dijkstra, eigenaar van Bureau Dijkstra, docent op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling en voormalig lector huiselijk geweld en hulpverlening in de keten aan het Expertisecentrum Veiligheid van de Avans Hogeschool, promoveerde aan de Universiteit Utrecht op een onderzoek naar hoe slachtoffers betekenis geven aan geweld.
Harde klappen, psychische terreur, dwingende controle, aanranding, dreiging met wapens, fysieke en psychische verwaarlozing, stalking en bedreiging zijn allen vormen van geweld die zich in intieme relaties voordoen. Wat gaat er schuil achter meldingen bij Veilig Thuis? Hoe veilig of vervreemdend is het thuis? Om wie en waarover gaat het? Huiselijk geweld heeft vele gezichten, grote impacten leidt soms tot fatale gevolgen.
Veilig Thuis in de keten
Veilig Thuis is een jonge organisatie die in 26 regio’s werkt aan een hardnekkig, ernstig en wijdvertakt maatschappelijk probleem en heeft te maken met geweld dat soms meerdere generaties bestrijkt. Pleisters plakken helpt niet, samenhang zorgvuldig onderzoeken en hulp op maat bieden wel. Veilig Thuis is ontstaan per januari 2015 uit een fusie van de AMK’s, de Advies en Meldpunten Kindermishandeling en de Steunpunten Huiselijk geweld. Veilig Thuis kan huiselijk geweld zeker niet alleen aanpakken: zij heeft solide en deskundige samenwerkingspartners nodig in het veranderde lokale en regionale veld. De hulp en ondersteuning dient intersectoraal te zijn, multidisciplinair en specialistisch in een landelijk dekkende infrastructuur. Ambulant en dichtbij als het kan, uithuis en intramuraal als het moet. Kernpartners zijn sociale wijkteams, centra voor jeugd en gezin, reclassering, politie (waaronder wijkagenten),maatschappelijk werk, jeugdhulpverlening, jeugdbescherming,betrokkenen bij het tijdelijk huisverbod en ook regelmatig vrouwenopvang, het veiligheidshuisen verslavingszorg. Dit om een melding of adviesvraag goed te kunnen verbinden met passende hulp en soms ook straf.Doel van een effectieve aanpak is immers om het geweld duurzaam te stoppen, maar zo eenvoudig als dat hier opgeschreven staat, is het niet. Het Verwey-Jonker Instituut liet in 2014 in een meerjarige studie onder 200 gezinnen zien dat het geweld in een derde van de gevallen na een interventie niet was gestopt. Zij pleiten voor gespecialiseerde hulp bij het doorbreken van vooral chronische geweldspatronen.
Kansen en spanningen
Veilig Thuis biedt nieuwe kansen in de aanpak van geweld achter de voordeur: zij kan een spil zijn bij het opgang brengen van passende hulp en mogelijkheden benutten om de aanpak van geweld beter en in samenhang te verbinden. Maar de spanning van vernieuwing en bezuiniging laat zich ook gelden en de vraag of de transitie tot een transformatie leidt waarin collectief lerende professionals over organisaties heen deze spanningen in hun vakmanschap overbruggen met een krachtige gemeenschappelijke bedoeling. Hoe bouwen we al werkend deze brug en kunnen Veilig Thuis en samenwerkingspartners zich goed ontwikkelen? Als sinds haar ontstaanligt ze onder het vergrootglas bij de inspecties, die de kwaliteit van Veilig Thuis nauwlettend volgen, onder andere kritiek leveren op de bereikbaarheid en tevens vaststellen dat de werkdruk hoog is.
Leren van de praktijk
In het volgende deel beschrijf ik drie verhalen die de gezichten achter de meldingen tonen die binnenkomen bij Veilig Thuis. Deze recente, nog lopende casussen, ontleend aan gesprekken met Veilig Thuis, laten zien hoe groot de uitdaging (nog) is om samenhangende hulp te bieden die helpt.
Casus1: Oudermishandeling: zoon mishandelt zijn moeder
Een zoon van 23 gaat zijn moeder te lijf, zij belt in paniek 112. De moeder wil wel dat het een en ander wordt vastgelegd en vertelt hoe bang ze is, maar zij wil verder geen politiebemoeienis noch aangifte doen. De zoon is weer bij zijn moeder komen wonen sinds zijn relatie uit is en hij heeft zijn ex gestalkt. Zoon is verslaafd aan DEX amfetamine, al zegt hij zelf dat hij er nu veel meer beheersing over heeft. Een huisverbod wordt overwogen maar niet uitgevaardigd. Het wijkteam wordt betrokken voor de hulp aan moeder en zoon. Anderhalve maand later herhaalt het geweld zich en doet de moederaangifte. De ouders zijn gescheiden. Vader maakt zich zorgen om de gedragsverandering van zijn zoon. Zoon wordt ingerekend, vervolgens wordt de zaak geseponeerd. Na zijn verblijf in de cel gaat de zoon bij zijn vader wonen. Al binnen 24 uur ontstaat er ruzie met de vader, veel geschreeuw, volgens de vader was de zoon onhandelbaar en dreigde hijmet een tv te gooien. Er wordt gezocht naar noodopvang:Veilig Thuis is opnieuw betrokken. Zij geven aan dat er bij een nieuw incidenteen veilige locatiedient te zijnvoor een gespreken zijn paraat om een eventueel huisverbod uit te vaardigen. Open vraag blijft welke vervolghulp het wijkteam heeft geleverd. Het is wenselijk in dit geval ketenpartners actief te betrekken als verslavingszorg en veiligheidshuis om
daarmee veel beter vinger aan de pols te houden.
Casus 2: Geweld in partner en ex-partnerelatie en intergenerationele overdracht
Een man heeft al vele malen zijn vrouw ernstig fysiek mishandeld. Zij is gevlucht naar de vrouwenopvang elders in het land en toen van hem gescheiden. Maar hij weet zijn ex-vrouw steeds weer te vinden en laat haar niet los. Dit keer heeft hij haar gevonden via een van hun volwassen kinderen. De jongstedochter wil graag contact met haar vader en zo dringt hij zich weer op. Mevrouw voelt zich angstig en bedreigd en lijkt weinig weerbaar. De volwassen dochter heeft intussen ook zelf een relatie achter de rug waarin ze mishandeld werd door haar ex-vriend. Veilig Thuis raakt betrokken en er wordt een huisverbod uitgevaardigd.Nog niet bekend is welke vervolghulp is ingezet. Samenhangende intersectorale hulp is cruciaal om het langdurige geweldspatroon te willen doorbreken.
Casus 3: Geweld tijdens de zwangerschap als teken van gevaar, intimate terror
Veilig Thuis is al een tijd betrokken bij een echtpaar van achter in de twintig vanwege vele incidenten en meerdere meldingen van partnergeweld. Vorig jaar is er twee keer een huisverbod uitgevaardigd. Mevrouw is nu enkele maanden zwanger en het geweld is erger geworden. De man domineert de relatie en heeft regelmatig grote uitbarstingen van woede. Hij trekt haar aan de haren, zet haar lichaam klem, heeft haar herhaaldelijk bij de keel gegrepen en seksueel contact afgedwongen. Hij vernedert haar en straft haar voor fouten die ze maakt. Mevrouw wil scheiden, maar hij heeft gedreigd haar dan te doden. Hij weigert alle hulp. Zij is de oudste in haar gezin van herkomst met nog jongere kinderen die bij haar moeder wonen. Haar ouders zijn gescheiden. Ze wilde bij haar vader wonen. Nu bleek dat haar vader enkele jaren gevangenisstraf achter de rug heeft omdat hij haar moeder met een wapen had verwond. De situatie wordt zorgelijker. Veilig Thuis probeert contact te leggen, maar krijgt noch mevrouw, noch meneer te pakken. De indruk bestaat dat mevrouw bang is om te spreken en bedreigd wordt door haar partner. Ook hier in deze acute zaak is krachtige ketensamenwerking nodig die waarde toevoegt en leidt tot de-escalatie en vermindering van gevaar.
Reflectie op casuïstiek
Wat valt verder inhoudelijk op aan deze casussen die meldingen betreffen van ernstig geweld? Allereerst is te zien dat het gaat om ernstig geweld, en combinatieproblematiek, zoals middelengebruik en mishandeling, geweld in het gezin van herkomst en in een vorige of huidige partnerrelatie. In alle drie de casussen dwingen en domineren daders en maken zij meerdere slachtoffers.
Ten tweede blijkt uit deze casussen dat Veilig Thuis naast kindermishandeling van doen heeft met een diversiteit aan geweld: oudermishandeling, partnergeweld en ex-partnergeweld. Er is ten derde sprake van samenhang tussen de verschillende vormen van geweld, en het is relevant om vormen van samenloop altijd uitvoeriger te onderzoeken.
Ten vierde bestrijken problemen meerdere generaties en zet het geweld zich voort.Een oppervlakkige benadering scheert langs het probleem.Het ontbreken of verbrokkelen van hulp is fnuikend voor deze zaken. De herhaling en intergenerationele geweldspatronen vragenjuist om het vergroten van inspanningen: specifieke en intensieve hulp om het geweldspatroon te doorbreken. Kindermishandeling doet zich voor in het partnergeweld dat voortduurt tijdens de zwangerschap en in het geweld in het gezin van herkomst van hun vader tegen hun moeder waaraan kinderen blootgesteld waren. Geweld tijdens de zwangerschap is een duidelijke risicofactor voor toenemend gevaar in gewelddadige relaties. Opmerkelijk is ook dat er weinig doorzettingsmacht is om plegers van geweld te motiveren en te corrigeren: er is meer aandacht nodig voor normstellend gedrag en het verstevigen van samenwerking tussen de keten van straf en zorg. Van belang is ook om zorgvuldig na te gaan van welke partnerrelatiepatronen sprake is. Er is een groot verschil tussen situationeel geweld en dwingend geweld, coercive control genoemd. Vooral die gevallen waar de relatie stopt en het geweld doorgaat of juist begint, verdienen verdieping. De onderzoeker Johnson noemt dit partnerrelatiepatroon van grote machtsongelijkheid intimate terror. Dit vergroot de kans dat dergelijk ernstig geweld leidt tot politiemelding, ziekenhuisbezoek en vlucht naar de vrouwenopvang. Dergelijk geweld voortgezet in de ex-partnerelatie gaat gepaard met vele vormen van dwingende controle en psychisch geweld, zoals beledigen, intimideren, controleren, volgen, afluisteren, digitaal mishandelen, zwart maken, vernederen. Het gaat hier niet om welwillende maar om kwaadwillende (ex-)partners die met hun gedrag grote relationele schade aanrichten. Het is van groot belang dat we in dergelijke complexe scheidingszaken beter leren afhechten en schadelijk gedrag aan banden kunnen leggen, en, indien omgang na scheiding een jarenlang strijdtoneel wordt, overgaan tot eenhoofdig gezag en gesuperviseerde omgang. Samenvattend: voor een effectieve aanpak moeten we huiselijk. Geweld breder en dieper durven te beschouwen, onderscheid kunnen maken tussen gevallen en in doordachte gezamenlijkheid doen wat nodig is.
Conclusies
Wat is er nodig als het gaat om de aanpak van huiselijk geweld? Het gaat hier om gezamenlijke inspanningen om veiligheid te versterken, geweld te stoppen en de norm te stellen waarbij straf- en zorgpartners samen optrekken en de hulpvraag verbinden met lokale en regionale partners.
Huiselijk geweld heeft veel gezichten. Het geweld is divers en heeft vele vormen. Er zijn veel mensen bij betrokken, kinderen, jongeren en volwassenen. En het geweld kan zich herhalen, ook in de volgende generaties. Een effectieve aanpak heeft dus een scherp oog voor samenhang in het probleem en samenhang in de werkwijze. Verdieping helpt recidive voorkomen en leidt tot beter professioneel handelen. Relevantis vervolgens om te onderzoeken of en zo ja hoe een krachtige aanpak impact heeft op de betrokkenen en of het geweld stopt. Een follow up onderzoek naar de ontvangen hulp en het duurzaam stoppen van geweld dus vanuit het perspectief van de betrokkenen en professionals. Een effectieve aanpak is verder persoonsgericht: het geeft geweld een gezicht en een verhaal en het let op de betekenis van sekse en machtsverhoudingen. Dit leidt naar betekenisvolle en zo nodig diepgaande hulp al dan niet in combinatie met straf en afdoening. Dit vereist vakmanschap van onderzoekende professionals die doen wat nodig is en in gesprek gaan met betrokkenen. Cruciaal is dat zij deze hulp op gang brengen en volgen. Dit met het doel om herhaling van geweld te voorkomen en schade te verminderen. Deze werkwijze krijgt vorm in doelgerichte, innovatieve en verdiepende samenwerking.
Bij triage is er steeds nadrukkelijk aandacht voor het uitfilteren van chronisch en ernstig geweld en de impact daarvan, ook met het oog op specifieke en gecombineerde interventies,en worden instrumenten gebruikt om dit te onderbouwen. Ook is er dringend meer aandacht nodig voor het thema ex-partnergeweld dat nu nog te vaak verborgen en onbesproken blijft, maar intussen wel voortwoekert, het speelveld van de belaagde ex-partner verkleint, verzet breekt en verhoudingen tussen ouders en kinderen aantast. Dreiging, genderspecifiek en psychisch geweld houdt verband met een deel van de conflictueuze en complexe scheidingen. Agendasetting is nodig. Tot slot is het nodig om geweld eerder te herkennen en te voorkomen en zo mogelijk ambulant en systeemgericht aan te pakken.
Meer weten?
Op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling leert u hoe u samen met uw partners komt tot een geïntegreerde aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in uw gemeente.
Over Sietske Dijkstra
Sietske Dijkstra, eigenaar van Bureau Dijkstra, docent op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling en voormalig lector huiselijk geweld en hulpverlening in de keten aan het Expertisecentrum Veiligheid van de Avans Hogeschool, promoveerde aan de Universiteit Utrecht op een onderzoek naar hoe slachtoffers betekenis geven aan geweld.
Bron: www.sietske-dijkstra.nl
