Dienen = leiden

Door Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek en integriteit aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en docent op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein.

Macht corrumpeert. De oorzaak van veel incidenten in bedrijfsleven en overheid is dan ook terug te voeren naar een eenzijdige focus op het verkrijgen van meer macht – en de bijbehorende status. Het lijkt wel of de wereld vol is van dergelijke mensen, omdat ze vaak met veel publicitair geweld op enig moment zichzelf tegenkomen. De kranten staan immers elke dag vol van voorbeelden van fraude, bedrog en zelfverrijking door ondernemers, bestuurders en werknemers.

Ander type leider

Dat is echter een vertekend beeld van de werkelijkheid, want onderhuids is er (ook) iets geweldigs aan de hand. Er komt een ander type leider op, gedreven door de botsing tussen de waarden van een nieuw tijdperk en de oude mores van leiderschap. Vijftig jaar geleden was de wereld nog overzichtelijk. Leiders waren autoritair en bepaalden zonder tegenspraak wat hun publiek of ondergeschikten deden. Een leider mocht niet aarzelen, want dat duidde op onzekerheid. Politieke leiders appelleerden haast aan een militair bewustzijn. Jan Timmer, verantwoordelijk voor operatie Centurion bij Philips – een operatie waarbij vijftigduizend mensen werden ontslagen – had niet voor niets de bijnaam De Slager. Een jaar of vijftien geleden kwam er – gevoed door maatschappelijke verandering – een andere vorm van leiderschap op. Een leider moest vooral menselijke trekjes vertonen en een groot communicator zijn. Bill Clinton is hiervan een sprekend voorbeeld.

Het maatschappelijk belang dienen

Communicatief vermogen (gekoppeld aan inlevingsvermogen) is nog steeds belangrijk. Maar er is ook een duidelijke roep om andere kwaliteiten. De financiële schandalen hebben hun uitwerking wat dat betreft niet gemist: nieuwe leiders moeten laten zien dat ze het maatschappelijk belang willen dienen. Een begrip als ‘klant centraal’ kan dan pas echt wat gaan betekenen. In hun aanpak zetten ze niet zichzelf op de voorgrond maar laten ze vooral anderen gloreren. En dat laatste is precies waarom we ze niet zo vaak in de media zien: de nieuwe leiders – die ons daadwerkelijk een nieuw tijdperk in gidsen – zijn er wel, maar ze vallen niet op. Omdat ze hun eigen ego minder belangrijk vinden dan het maatschappelijk belang dat ze dienen. Hun motto: Great leaders don’t tell you what to do, they show you how it’s done.

Dienend leiderschap

Soms zien we een glimp van hoe dat dienende leiderschap door mensen wordt ervaren. Tijdens de dodenherdenking sprak voormalig generaal Van Uhm op de Dam. Een van de dingen die hij zei: “Wie dient, denkt niet alleen in ‘ik’. Wie dient, denkt niet alleen in ‘zij’. Wie dient, denkt ook in ‘wij’. Daar begint de overwinning op het onrecht. Want vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid, een betere wereld, die maak je samen“. Zijn toespraak kon rekenen op veel respect in de maatschappij. Een van de factoren die daarbij zeker een rol speelt is dat Van Uhm liet zien dienstbaar te kunnen en willen zijn. Dat sorteert in deze tijd meer effect dan een Bokito die vanaf een hoge berg orders naar zijn mensen schreeuwt.

Vooruitgang

Noem ons onverbeterlijke optimisten, maar dat zien we toch echt als vooruitgang. Die vooruitgang voltrekt zich in stilte in menig organisatie. Dat is mooi voor die leiders, bij wie het ego niet meer zo in de weg zit. Maar het is vooral goed voor ons allemaal. Want binnen overheid en bedrijfsleven is het bittere noodzaak om het dienen van klant, burger, patiënt en leerling weer centraal te stellen. Alleen dan kunnen we deze crisis overwinnen.

Meer weten?
Op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein leert u van oa Muel Kaptein hoe u komt tot een integriteitsbeleid voor uw organisatie.

Muel Kaptein (1969) is professor in bedrijfsethiek en integriteitsmanagement aan de Erasmus Universiteit. Daarnaast is hij directeur bij kpmg Integrity & Investigation Services. Hij heeft ruime (onderzoeks-) ervaring op het gebied van het meten van integriteit en het handelen van bestuurders, maatschappelijk verantwoord ondernemen en het opsporen van interne fraude. Muel heeft diverse instrumenten en methodieken ontwikkeld om ethiek en integriteit in organisaties te meten. Voorbeelden hiervan zijn de integriteitsthermometer en de integriteitsdiamant. Muel is auteur van een groot aantal boeken en artikelen op het gebied van ethiek en integriteit.

Deze publicatie is eerder verschenen op de website van KPMG.