Dieven aan de schandpaal

Jan Brouwer, hoogleraar Algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, docent op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid en directeur van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid, toonaangevend kenniscentrum dat onderzoek verricht op het terrein van openbare- orderecht.

Privaatrechtelijke ordehandhaving

In het filiaal van een winkelketen in Groningen hangen sinds kort voor iedere bezoeker zichtbaar foto’s op van winkeldieven. Of zoals de winkeldirectie ze zelf aanduidt: ‘Mensen die zijn vergeten te betalen’. Het verschijnsel is nieuw, noch plaatselijk. Het komt al jaren in heel Nederland voor.

Het wordt gerekend tot de privaatrechtelijke ordehandhaving. Daar waar de overheid geen adequate hulp biedt dan wel kan bieden, gaan burgers zelf de gaten die vallen opvullen. Niet voor niets kennen we in Nederland tegenwoordig zo’n 35.000 particuliere beveiligers. Dat is bijna net zo veel als het aantal operationele politieagenten.

Winkeldieven verspelen hun recht op privacy

De vraag is echter of het publiceren van een foto met daarop duidelijk herkenbaar het gezicht van een dief rechtens toelaatbaar is. RTV Noord maakte van deze problematiek een stelling voor het programma ‘Lopend Vuur’ waarover luisteraars hun mening konden geven: ‘Winkeldieven verspelen hun recht op privacy’. Bijna 90 procent van de net geen 4000 respondenten vindt dat de winkelactie toelaatbaar is. De uitslag van deze enquête verbaast niet. Een mens is al snel geneigd te denken: eigen schuld, dikke bult.

Niet strafbaar, wel onwenselijk

Volgens een woordvoerder van het Openbaar Ministerie (OM) Groningen is het niet illegaal om mensen zo aan de schandpaal te nagelen. ‘Het is wel onwenselijk, maar het materiaal is van de directie zelf. Zij besluit er mee naar buiten te komen. Dat is niet strafbaar, maar het is niet de richting die we op moeten. Wat we natuurlijk het liefst hebben is dat deze foto’s, bij de politie terechtkomen. Daarvoor is de politie’, aldus het OM.

Vergaande gevolgen voor geportretteerde

Wij denken dat het recht op dit punt wat strikter is. De Auteurswet verbiedt het om een portret zonder toestemming openbaar te maken ‘voor zoover een redelijk belang van den geportretteerde (…) zich tegen de openbaarmaking verzet.’ In de rechtspraak wordt de vraag van ‘een redelijk belang’ beantwoord door middel van een belangenafweging. Het belang van de geportretteerde is evident: het is niet alleen vernederend om zo in het nieuws te komen, maar het kan ook vergaande gevolgen hebben tot lang na het strafbare feit.

Het belang van de winkeldirectie is minder duidelijk. Zij kan de mensen die ‘vergeten’ zijn af te rekenen voortaan de toegang tot de winkel ontzeggen. Een lijstje met foto’s voor het dienstdoende personeel is dan voldoende. De publicatie van de foto’s voegt weinig of niets toe.

Rechtspraak

Een redelijk denkende rechter zal daarom het belang van de geportretteerde zwaarder wegen.
In de rechtspraak wordt terughoudend gevorderd bij de publicatie van portretten van verdachten van strafbare feiten. Ook omdat een verdachte voor onschuldig moet worden gehouden totdat in rechte zijn schuld is komen vast te staan. Die bepaling staat niet voor niets in het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens.

Strafvervolging

Door voorbarig foto’s te publiceren zijn er in het verleden complete levens verwoest. Dat is nu juist een van de redenen waarom de strafvervolging in een beschaafd land is overgedragen aan een gespecialiseerd bestuursorgaan. Het maakt de kans op fouten geringer.

Meer weten?

Op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leert u van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor uw uitvoeringspraktijk.