In gesprek met: Annemieke Gijsbers

Annemieke is werkzaam als projectleider Ervarend Leren bij Topaze en spreker op de landelijke studiedagen Jeugdbeleid & Jeugdcriminaliteit. Hiervoor volgde ze de opleiding SPH in Sittard, waarna ze in de jeugdzorg is gaan werken. Zo werkte ze bij de Combinatie in Eindhoven en als gedragstrainer bij de reclassering van het Leger Des Heils.

 

Topaze

“Topaze is in 2003 opgericht en is toentertijd begonnen met het aanbieden van PEL projecten (Project Ervarend Leren) waar jongeren vanaf 16 jaar met ernstige problematiek (thuis, werk, school en/of vrije tijd) deelnemen aan individuele woon-werktrajecten op boerderijen om te leren omgaan met hun problemen. In 2004 werd Topaze een erkende 2^e lijns zorgaanbieder. Topaze heeft zich in de afgelopen negen jaar enorm ontwikkeld. We zijn begonnen met PEL projecten maar inmiddels bieden we ook jeugdhulp thuis (ambulante hulpverlening), trainingen, woonbegeleiding aan jongeren via een fasehuis, opvang aan kinderen middels gezinshuizen en familienetwerkberaad aan. Tot slot heeft Topaze sinds kort een nieuw uniek project genaamd Transformatief Ouderschapsplan (TOP) waarin ouders die gaan scheiden of reeds zijn gescheiden en waarbij problemen en conflicten via de kinderen worden uitgevochten, worden ondersteund om te komen tot individueel ouderschap waarbij ze samen tot overeenkomsten kunnen komen. En dat op een dusdanige manier dat de kinderen minder nadelige effecten ervaren.”

“Ik ben begonnen als ambulant begeleider bij het PEL project en dat heb ik 4 jaar gedaan. 2 keer in de week bezocht ik de jongeren op de boerderij waar zij hun PEL project uitvoerde. Ik heb dit in die jaren met zoveel plezier gedaan omdat je de meeste jongeren in korte tijd ziet opbloeien en ziet groeien naar pubers en jong-volwassenen die beter in hun vel zitten, weer succeservaringen hebben en meer geloof in de toekomst. Ik heb veel vormen van jeugdhulpverlening gezien en hier ben ik altijd het meest enthousiast over. Ik vind het een geweldig project voor jongeren maar ook voor de ouders want die worden ook begeleid tijdens dit traject. Vervolgens ben ik in 2008 coördinator geworden van de afdeling PEl binnen Topaze.”

“Voor Topaze is de lijn ‘werken aan mogelijkheden’ een centrale opdracht geworden. Wat zijn de kwaliteiten van de cliënt? Welke verwachtingen spelen er bij de cliënt en welke eisen mogen of soms moeten we stellen om eerlijk te zijn in het hulpverleningsaanbod? Werken aan mogelijkheden betekent voor Topaze dat de cliënt in zijn proces van hulpverlening een actieve rol moet hebben, zelf moet ( leren)bewegen om vanuit dit bewegen tot het realiseren van doelen te komen. Hulpverlenen is dus niet “alles voor of met de cliënt doen” maar vooral op de juiste momenten de stap maken de cliënt zelf het stuur over te laten nemen en dat te ondersteunen: empowerment. We beseffen dat onze inzet met name meer kans van slagen heeft door dicht bij de cliënt  te blijven, te luisteren en rekening te houden met de gevoelens van veiligheid van de cliënt. ’Werken aan mogelijkheden’ slaat ook op de medewerkers van Topaze om met hun kwaliteiten gestrande processen weer vlot te trekken. De  organisatie Topaze heeft hierin de taak de kwaliteiten van medewerkers zo goed mogelijk te ontwikkelen en door te ontwikkelen in dienst van de hulpverlening en het hulpverleningsproces.”

“Bij het oprichten van Topaze was de eerste gedachte: hulp bieden aan jongeren die vastlopen. We herkenden jongeren met hun onmogelijkheid om uit de problemen te komen, herkenden  hun gedrag als deels fase specifiek en soms te ver doorgeschoten maar zagen eveneens het streven bij jongeren om zich wel te verwezenlijken, wel iemand te worden. Altijd speelde de vraag hoe? Jongeren hebben in onze gedachte het recht maar ook de plicht om zich te ontwikkelen en ouders hebben hierin de eerste taak. Hulpverlening is daarin aanvullend en zo nodig vervangend. Ruwe bolsters met blanke pit of wel : Jongeren hebben het in zich en wij hebben het  geloof dat ze dit kunnen bereiken. Daartoe moeten ze met kwaliteit worden gevormd.  De naam Topaze is dan ook afgeleid van de (half)edelsteen Topaas. Deze mooie edelsteen heeft het in zich te schitteren mits ze goed wordt geslepen. De slijper vervult in dit proces een belangrijke rol, vergelijkbaar met de rol van de opvoeder of hulpverlener in het groeiproces naar volwassenheid van de jongere.”

 

De PEL projecten

“Deelnemen aan het Project Ervarend Leren (PEL) van Topaze is voor jongeren in de leeftijd vanaf 16 jaar (15 jaar als echte ondergrens) een mogelijkheid om op een actieve manier te werken aan hun problemen. Deze jongeren hebben er baat bij om een tijd uit hun oude omgeving te worden gehaald. Ze worden voor 180 dagen ( een half jaar) op een boerderij geplaatst waar ze gaan wonen en werken. Binnen de voor hen onbekende omgeving van het project, leert de jongere werken en doet andere, nieuwe leerervaringen op. De jongere wordt in de dagelijkse werkzaamheden aangestuurd door de boer. Zijn ambulant begeleider komt 2 keer in de week anderhalf uur langs. Na dat half jaar volgt er nog een nabegeleiding van een half jaar. Het totale traject duur daarmee een jaar waarbij de ouders gedurende dat jaar ambulante begeleiding krijgen zodat zij na dat half jaar op de boerderij de opvoeding/begeleiding van hun zoon/dochter weer over kunnen nemen.”

“Het hoofddoel van Ervarend leren op de boerderij is het op gang brengen van een gestagneerde ontwikkeling. Dit wordt gerealiseerd door een individueel en gefaseerd arbeidsproces waarbij de jongere leert ontdekken wat hij zelf aan taken kan uitvoeren zoals: zelfstandig werken en samenwerken, leren plannen en overleggen van taken, leren doorspreken van uitgevoerde taken, aanleren van een dagritme, verantwoordelijkheid leren dragen, leren initiatief te nemen, door leren zetten, zelfvertrouwen te krijgen, betrouwbaar te worden en succes te ervaren. Met name het laatste heeft vaak een lange tijd ontbroken.”

“Zoals gezegd is het op gang brengen van een gestagneerde ontwikkeling van de jongere het hoofddoel van het project. Dit hoofddoel kan worden onderverdeeld in zes subdoelen: herstel c.q. verbetering van de relatie met ouders (verzorgers), herstel van dagritme en uitvoering van gestructureerde dagactiviteiten, hernieuwde invulling van de vrije tijd, een veranderend perspectief van de jongere over het eigen kunnen en toename aan zelfwaardering, toename positief- en coping gedrag en vermindering van probleemgedrag. Het project is gebaseerd op de theorie van ervaringsleren, sociale leertheorieën en systeemtheoretische principes.”

 

De werkzame factoren

“Topaze richt zich op het doorbreken van de ontwikkeling in de richting van delinquentie door de jongere tijdelijk op een boerderij te plaatsen. We leggen sterke accenten op de zelfontwikkeling van de jongere die volgens het concept van ervaringsleren (Ruikes, 1994, Van der Ploeg, 2011) op een onbekende nieuwe plek wordt gezet om nieuwe ervaringen op te doen, welke door middel van strakke begeleidingsstappen tot nieuwe leerervaringen leiden. Hierbij worden stapsgewijs ook de ouders betrokken. De werkzame bestanddelen hierin: een individueel project, een prikkelarme omgeving waardoor de focus weer op hun zelf komt te liggen, afzondering van leeftijdsgenoten, het structureel opdoen van succeservaringen middels het werken en het consequent trainen van vaardigheden middels het samenwerken op de boerderij.”

“Ervarend leren op de boerderij biedt realistische, uitdagende, structurerende activiteiten. Uit onderzoek is gebleken dat methodieken waarbij deze componenten aanwezig zijn, anti-sociaal gedrag kunnen terugdringen, de zelfwaardering (self-esteem) en zelfbepaling (locus of control) kunnen versterken met als gevolg een versterking van de sociale aanpassing en mentale gezondheid waardoor uiteindelijk  recidive verminderd.Ook is het belangrijk dat de jongeren over de boer/boerin (als vrijwilliger), zonder professionele opleiding op gebied van jeugdhulpverlening, minder stereotypen hebben over deze niet professionals en daardoor meer bereid zijn tot samenwerking.”

 

De Doelgroep

“Jongeren (in de leeftijd tussen 16 en 20 jaar) die in aanmerking komen voor het individuele project ‘Ervarend leren op de boerderij’ kenmerken zich door ernstig externaliserend probleemgedrag dat vaak al langer speelt en waarbij eerdere hulp vaak is mislukt. De groep jongeren is vaak bekend bij jeugdzorg en/of justitie. Er is sprake van problemen en ruzie in het gezin, de jongeren gaan niet meer naar school of spijbelen veel en ze hebben geen goede vrijetijdsinvulling. Ingrijpen op juist deze leeftijd is essentieel. Deze jongeren dreigen in een negatieve spiraal terecht te komen welke uiteindelijk kan leiden tot delinquent gedrag. De jongeren missen zelfvertrouwen en eigen inzicht, tonen weinig initiatief, zijn snel te beïnvloeden en kennen veel mislukkingen. Deze faseversterkte problematiek tijdens de puberteit heeft zijn weerslag op gezin, school/werk, vrije tijd en de verdere persoonlijke ontwikkeling van de jongere tot volwassenheid.”

 

De resultaten

“De resultaten van de door de jongeren ingevulde vragenlijsten laten zien dat het traject met name een positief effect heeft op probleemgedrag en zelfwaardering en in iets mindere mate op het coping gedrag. De positieve veranderingen zijn ook een half jaar na afsluiting van het nabegeleidingstraject nog zichtbaar. Uit de scores van de begeleiders blijkt dat er verbeteringen opgetreden zijn in het contact met het gezin, schooluitval, politiecontact, drugsgebruik, vrijetijdsbesteding, welzijn, gedragsproblemen en zelfvertrouwen. Er is recentelijk door het wetenschapsbureau Praktikon en de Landbouw Universiteit Wageningen onderzoek gedaan onder 102 jongeren naar de effectiviteit van de PEL op de boerderij aangeboden door Topaze. Dit onderzoek heeft geresulteerd in het artikel ‘effectiviteit van ervarend leren op de boerderij’ in het vakblad Orthopedagogiek Onderzoek en Praktijk.”

 

Meer weten?

Op de landelijke studiedagen Jeugdbeleid & Jeugdcriminaliteit hoort u van Annemieke Gijsbers, projectleider Ervarend Leren bij Topaze, hoe u jongeren met ernstige gedragsproblematiek kunt leren omgaan met hun problemen middels PEL projecten.