Hartverscheurend

Suïcide is een beladen onderwerp, dat veel emotie oproept. Daardoor is het niet gemakkelijk om er een opiniërende blog of column over te schrijven. Waarom doe ik dan toch een poging? Dat komt door de column van Youp van ’t Hek in NRC, onder de titel ‘Een Herman Broodje’. Die column ging over de zelfdoding van een Brabantse wiskundeleraar die voor de ogen van zijn leerlingen van een schoolgebouw sprong. Youp vond dat kort gezegd asociaal. Als je dan toch jezelf van het leven wilt beroven, doe het dan discreet, zonder de omstanders met een trauma op te zadelen.

Kees Dijkman, spreker op het congres Personen met verward gedrag en ambassadeur voor Samen Sterk zonder Stigma, een samenwerkingsproject van Mind NL, GGZ Nederland en de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP).

Verontwaardiging

Vooral op Twitter reageerden mensen erg verontwaardigd. Gemakkelijk scoren zonder kennis van zaken, vonden velen. Iemand die het pad van suïcide opgaat kun je niet verwijten dat ‘ie geen rekening houdt met de omstanders. Schande! Ga je mond spoelen Youp! De column van Youp is zonder meer nietsontziend. Maar tegelijkertijd vind ik de afwijzende reacties niet vanzelfsprekend. Want ondanks zijn harde toon heeft Youp van ’t Hek wel een punt.

Uit het leven stappen

Mijn ervaring is dat mensen op heel verschillende manieren suïcide plegen. En dat de manier waarop ze het doen niet altijd zonder betekenis is. Iemand uit mijn nabije familie stapte uit het leven toen ze van haar behandelend psychiater te horen had gekregen dat ze, als ze al ooit uit de psychiatrische instelling zou kunnen komen, nooit meer voor haar kinderen zou mogen zorgen. Die mededeling vormde het eindpunt van een jarenlange gang langs hulpverleners en instellingen – niets hielp. Ze kroop vervolgens in een holletje, weg van iedereen en kwam er nooit meer uit. Hartverscheurend, maar ook invoelbaar.

Benauwend

Een jongen die nog maar net naast me in een studentenhuis was komen wonen, klampte zich zo aan me vast dat het me begon te benauwen. Ik zei dat tegen hem. Ik had niet in de gaten hoe zwaar het leven hem viel – ik kende hem nog geen week en ik had bovendien met mijn 18 jaar nauwelijks levenservaring. Die middag heb ik hem verder ontweken. Die nacht doodde hij zichzelf, in de gang, voor mijn deur, terwijl ik er niet was. Ook dat was hartverscheurend, maar ik heb wat meer tijd nodig gehad om zijn actie te kunnen invoelen. Schuldgevoel denderde door mijn gemoed, gemengd met woede. Om die storm min of meer de baas te worden heb ik een halve nacht gevochten met een jongen van nog een deur verder, ergens op een verlaten strand waar we met de hele gang naartoe gereden waren. Een begin van begrip kwam toen ik zijn zusje sprak na de uitvaart en ze me bedankte voor de aandacht die ik hem gegeven had die laatste week – dat had hij haar kennelijk verteld en dat was blijkbaar ongewoon in zijn leven. Toen pas kon ik beginnen met mezelf los te maken uit zijn verhaal en zijn daad zien als het eindpunt van een strijd waarin ik nauwelijks een rol van betekenis had gespeeld. Ik neem mezelf al die emoties niet kwalijk. Hij deed iets met mij, al was het ’t laatste wat hij deed. Ik mocht daar iets van vinden. Sterker nog, ik móest daar iets van vinden, en die mening later weer bijstellen, om zijn daad een plek te kunnen geven in mijn leven.

Niet zonder betekenis

Herman Brood stapte niet zomaar uit het leven. Hij stapte van het Hilton Hotel in Amsterdam, op klaarlichte dag. Dat is geen toeval, hoe wanhopig of depressief hij ook was. De Brabantse wiskundeleraar stapte niet zomaar uit het leven. Hij stapte van het dak van zijn school, het schoolplein op, onder het oog van zijn leerlingen. Waarom juist op die manier? Ik weet het niet. Misschien is er niemand die het weet. Maar daarmee is het nog niet zonder betekenis.

Rekening houden met de omgeving

Mag je van mensen met suïcidale gedachten en gedragingen vragen dat ze rekening houden met hun omgeving bij het uitvoeren van hun tragische plannen? Is het kortzichtig en misschien zelfs stigmatiserend om ze daarop aan te spreken, zoals Youp van ’t Hek doet? Of is het juist stigmatiserend om bij voorbaat uit te gaan van hun ontoerekeningsvatbaarheid, om te veronderstellen dat iemand die zich van het leven berooft per definitie niet in staat is staat is om na te denken over de effecten daarvan op de mensen om hem heen?

Afhankelijk van de persoon en de mensen om hem heen

De waarheid ligt, lijkt mij, in het midden. Ik denk dat het sterk afhankelijk is van de persoon en de omstandigheden. Maar ik vind ook dat zelfdoding een daad is die hoe dan ook niet alleen jezelf raakt, maar die ook iets doet met de mensen om je heen, of je dat nu beoogt of niet. En ik vind dat Youp van ’t Hek dat mag aankaarten. Ook als hij dat doet op de manier waarop hij elk onderwerp behandelt: kort door de bocht. Als een columnist de lezer een spiegel voorhoudt, dan mag dat schuren, net als het leven zelf.

Meer weten?

Op het congres Personen met verward gedrag hoort u hoe u de opvang en hulpverlening voor verwarde personen organiseert in uw gemeente.