Hoge Raad bevestigt: geen leges bij Bibob-onderzoek!

Op 28 mei 2015 (ECLI:NL:GHSHE:2015:1854) en op 23 oktober 2015, (ECLI:NL:GHSHE:2015:4323) oordeelde het Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch dat gemeenten geen leges kunnen heffen voor het (doen) verrichten van Bibob-onderzoek. Op 28 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2426 heeft de Hoge Raad het oordeel van het Gerechtshof bevestigd. Hiermee staat definitief vast dat gemeenten geen leges kunnen heffen voor Bibob-onderzoeken.

Bevoegdheid tot het heffen van leges

Op grond van artikel 229 van de Gemeentewet kan de gemeente leges heffen voor de in dit artikel genoemde onderwerpen. Zo kunnen volgens artikel 229 lid 1 onder b van de Gemeentewet onder meer rechten worden geheven ter zake van “het genot van door of vanwege het gemeentebestuur verstrekte diensten”. Om van een dienst in de zin van deze bepaling te kunnen spreken, moeten de werkzaamheden van de gemeente volgens vaste rechtspraak, rechtstreeks en in overheersende mate verband houden met dienstverlening ten behoeve van een individualiseerbaar belang (vgl. HR 7 mei 1997, ECLI:NL:HR:1997:AA2090, HR 9 september 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ4105 HR 8 februari 2013, ECLI:NL:PHR:2013:BZ0693).

Is Bibob-onderzoek een dienst?

De vraag die – simpel gezegd – bij de Hoge Raad voorlag was of een Bibob-onderzoek is aan te merken als een door de gemeente verstrekte dienst in de zin van het bovengenoemd artikel. In navolging van het Gerechtshof oordeelt de Hoge Raad dat dit niet het geval is. Daartoe overweegt de Hoge Raad: “Met zijn oordeel dat de onderhavige BIBOB-activiteiten, gelet op het doel waarmee zij zijn verricht, niet rechtstreeks en in overheersende mate verband houden met dienstverlening ten behoeve van een individualiseerbaar belang, heeft het Hof geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting en heeft het, met inachtneming van de doelstelling van de Wet BIBOB, op begrijpelijke wijze geoordeeld dat het dienen van het belang van de aanvrager van de vergunning daarbij niet voorop heeft gestaan.”.

Voor alle duidelijkheid: de doelstelling van de Wet Bibob is volgens het Gerechtshof om het openbaar bestuur in staat te stellen zich te beschermen tegen het risico direct of indirect criminele activiteiten te faciliteren en te voorkomen dat de integriteit van de overheid daarmee wordt geschaad. Deze doelstelling mocht dus volgens de Hoge Raad betrokken worden bij de beantwoording van de vraag of Bibob-activiteiten al dan niet rechtstreeks en in overheersende mate verband houden met dienstverlening ten behoeve van een individualiseerbaar belang.

Memorie van toelichting bij de Wet Bibob

Interessant is dat op basis van de memorie van toelichting bij de Wet Bibob (Kamerstukken II, 1999-2000, 26 883, nr. 3, p. 53, 57-58) zou kunnen worden begrepen dat de kosten van een Bibob-advies wél zijn aan te merken als kosten waarvoor leges mogen worden geheven. De Hoge Raad is hier echter duidelijk over. Volgens hem is een dergelijke uitlating bij de parlementaire behandeling van de Wet Bibob niet doorslaggevend voor de toepassing van de toen reeds bestaande regeling in artikel 229, lid 1 onder b van de Gemeentewet. Bovendien wijst de Hoge Raad erop dat het in de memorie van toelichting ook voor mogelijk wordt gehouden dat de kosten die voortvloeien uit de aanvraag van een Bibob-advies moeten worden aangemerkt als (preventieve) handhavingskosten die in beginsel niet kunnen worden doorberekend in de leges.

Relevantie voor de praktijk

Het arrest van de Hoge Raad heeft tot gevolg dat geen leges gerekend kunnen worden voor het verrichten van Bibob-onderzoek. De kosten die hiermee gemoeid zijn zullen gemeenten zelf moeten dragen. Indien in legesverordeningen is voorzien in een tariefpost voor Bibob-onderzoeken, dan kunnen gemeenten deze dus maar beter schrappen.

Franc Pommer, advocaat bij Hekkelman Advocaten & Notarissen en docent op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid en de opleiding bibob coördinator, gespecialiseerd in openbare- orderecht.