Huisarts de poortwachter voor alle burgers; verwaarloosde zorg leidt tot personen met verward gedrag

Het feit dat er personen met verward gedrag zijn die voor overlast zorgen, ligt verscholen in het top-van- de- ijsberg-fenomeen. Het probleem is veel groter dan het lijkt. Veel personen die verward raken komen uit een kwetsbare groep die geen eenvoudige toegang hebben tot eerstelijns zorg. De laatste jaren neemt het aantal overlast gevende incidenten door mensen met verward gedrag toe. De zorg aan personen met verward gedrag wijkt af van de zorg die gegeven wordt aan de gemiddelde burger in Nederland. We hebben een manier van omgaan ten aanzien van deze personen met verward gedrag ontwikkeld die logischerwijs niet te verwachten is, maar waar we aan gewend zijn geraakt. Gelukkig is het de politie geweest die aan de bel trok en ons wakker schudde.

Martijn Ruiten, huisarts en projectmanager bij medTzorg en spreker op het congres personen met verward gedrag.

De politie heeft in 2016 aangegeven dat ze per 2017 gaat stoppen met de opvang en vervoer van personen met verward gedrag die geen strafbaar feit hebben gepleegd. De politie wil haar tijd beter gaan besteden en wil zich niet bezig houden met patiënten. “De politie is er om boeven te vangen, niet om patiënten met handboeien in een auto mee te nemen”, aldus de politiechef van Amsterdam-Amstelland Pieter-Jaap Aalbersberg. “Dat moeten we niet willen.” Men beweert dat door de bezuinigingen op de geestelijke gezondheidszorg het aantal incidenten met personen met verward gedrag toe is genomen. In bijna twee jaar tijd kwamen al 65.000 van dit soort meldingen. Deze cijfers hebben alleen betrekking op de verwarde personen, maar deze personen komen vaak uit een groep kwetsbare burgers waarbij de zorg aan deze burgers als verwaarloosd kan worden beschouwd. Willen we de zorg aan deze personen met verward gedrag en de zorg aan kwetsbare personen op een normaal niveau brengen, dan zullen we bij het begin moeten beginnen en iedereen gelijk moeten behandelen.

“Personen met verward gedrag” zijn patiënten, geen criminelen

De politie geeft aan dat de aanpak van deze mensen niet verschilt met de aanpak van ‘gewone’ verdachten of criminelen. Ze worden vaak geboeid en door agenten in een arrestanten cel geplaatst. Daar kan het een aantal uren duren voordat een arts of crisisdienst ter plaatse is om te beoordelen welke zorg iemand nodig heeft. De politie is van mening dat daar verandering in moet komen. “Dit is een patiënt en daar moet een hulpverlener aan te pas komen, en niet de politie.” Het is niet humaan en bovendien heeft de politie niet de juridische basis om mensen op te pakken als ze geen strafrechtelijk feit hebben gepleegd en ook niet de deskundigheid om deze personen te verzorgen en de vitale functies te bewaken. Het verblijf in een cel is voor een ieder zeer stressvol en leidt veelal tot grotere schade voor deze patiënten. Ook de minister Schippers van Volksgezondheid steunt de politie hierin. “Ik vind het erg belangrijk dat personen met verward gedrag op een passende, niet onnodig stigmatiserende en traumatiserende manier worden opgevangen of vervoerd.” Wie deze taak in 2017 van de politie moet overnemen, is echter nog niet duidelijk. “Tussen politie, ambulancezorg en ggz-aanbieders maar ook met andere partijen zullen goede afspraken moeten worden gemaakt”, schrijft Schippers. “De gemeente heeft hierbij de regie.”^[1]

Iedereen kan verward raken

Wie zijn nou precies die personen met verward gedrag? Wat zijn dat voor mensen? “Het begrip “verwarde personen” wordt sinds 2011 publiekelijk gebruikt door de politie, dat hiervoor de melding E33 hanteert. Het begrip is een containerbegrip voor mensen met een verslaving, dementie, een verstandelijke beperking of psychische stoornissen. Maar ook lastige mensen en mensen met sociale problemen, die even “de weg kwijt zijn” vanwege sociale problematiek (verbroken relatie, verlies van werk of overlijden van liefhebbende(n))”.[2]

Het kan maar zo zijn dat u of ik verward raakt. Het is maar net wat voor ingrijpende levensgebeurtenissen er op uw pad komen. Maar de overgrote meerderheid van de personen met verward gedrag worden niet door de politie gezien. Juist de instanties die veel contact hebben met de hierboven genoemde (bijzondere) kwetsbare doelgroepen kunnen een nog beter beeld geven. Coline van Everdingen, arts maatschappij en gezondheid, heeft een beeldvormend onderzoek verricht onder dak- en thuislozen in de laagdrempelige opvang van het Leger des Heils. Zij beantwoordt de volgende vragen: wie zijn het, wat zijn hun kenmerken en wat is de aard en ernst van hun problemen? Hieruit komt naar voren dat de overgrote meerderheid van de oorzaken niet ligt binnen de psychiatrie. Oorzaken zijn vaak multifactorieel en er is medisch meestal sprake van co morbiditeit.

Het groeiend aantal mensen met verward gedrag zou komen door bezuinigingen in de zorg, waardoor er minder bedden in psychiatrische ziekenhuizen zijn. Dr. Koekkoek meent dat deze reductie slechts tien procent van de groei van het aantal ‘verwarden’ verklaart. Moeilijkere toegang tot zorg en zorginstellingen en de economische crisis zijn twee andere belangrijkere redenen. Ondanks bezuinigingen heeft ons land nog steeds twee tot tien keer meer psychiatrische bedden dan veel Europese landen, aldus Dr. Koekkoek. Volgens hem zijn extra bedden niet de oplossing om het aantal personen met verward terug te dringen.

Huisarts niet de poortwachter voor iedereen in Nederland

Juist de huisarts moet ook voor deze personen de eerste stap en dus de poortwachter in de zorg zijn. Momenteel is dat minimaal gerealiseerd in Nederland, terwijl ieder andere burger een huisarts heeft. Waarom worden deze personen met verward gedrag dan eerst gezien door de veel duurdere GGZ en niet zoals elke andere patiënt door de (goedkopere) 1ste-lijnszorg? Ieder andere patiënt in de maatschappij gaat altijd eerst langs de huisarts. Waarom worden deze personen dan direct gezien door de tweede lijnszorg? Is de huisarts niet juist de meest aangewezen persoon voor ook deze personen, personen met verward gedrag? We weten inmiddels dat de oorzaken multifactorieel en medische gezien ook complex zijn. Er spelen meestal zowel somatische als psychische factoren een rol. Het is meer dan wenselijk de huisarts ook voor deze personen weer in te zetten als poortwachter.

Het is eveneens van belang dat er aan de voorkant (preventieve) zorg door de huisarts en paramedici wordt ingezet, zodat voorkomen wordt dat mensen ontsporen. Momenteel is dit niet of nauwelijks geregeld. Ruim 90% van de dak- en thuislozen heeft geen huisarts of ziet zijn of haar huisarts nooit. De zorg voor deze personen vergt een brede generalistische aanpak, waarvoor een grote rol behoort te zijn weggelegd voor de eerstelijns zorg in nauwe samenwerking met het maatschappelijk werk en een buddy systeem met vrijwilligers (bij voorkeur ervaringsdeskundigen). Binnen deze eerstelijnszorg is de huisarts de poortwachter. Huisartsen hebben een brede rol in het zorgsysteem als aanbieders van generalistische zorg die continu is en gericht op patiënten in hun sociale context. De huisarts kent het hele scala aan gezondheidsproblemen en weet als geen ander waar welke zorg het beste gevonden kan worden. De huisarts voert ook de regie in de eerstelijns zorg en maatschappelijke dienstverlening om net meer dan nodig de vereiste ondersteuning en zorg te verlenen

De patiënt zal in overleg met zijn huisarts bekijken welke zorg voor hem of haar het beste is. Dit kan vaak binnen de eerste lijn zelf, bv. bij de POH-GGZ of bij de huisarts zelf. Mocht dit niet passend zijn dan kan de huisarts verwijzen naar andere eerstelijns hulpverleners of eventueel naar de GGZ. De 2^de lijn zorg komt pas kijken indien specialistische zorg (bv. psychiatrie in engere zin) nodig is. Naast het feit dat de patiënt goede zorg ontvangt, willen we niet dat een patiënt onterecht een psychiatrisch stempel krijgt. Het organiseren van zorg dichtbij de patiënt is van belang, zodat de kans op terugval zo klein mogelijk wordt. Daarbij zal de zorg uitermate toegankelijk moeten worden gemaakt, zodat de drempel om de huisarts te zien wordt weggenomen.

Niet alle huisartsen bekwaam!

Maar ook de gemiddelde huisarts is niet altijd geschikt voor het eerste contact met deze personen met verward gedrag of deze bijzondere doelgroep als de dak- en thuislozen. Binnen de eerstelijnszorg is er een organisatie die zich al 20 jaar heeft gericht op deze bijzondere (kwetsbare) doelgroepen. MedTzorg, maar ook het Leger des Heils, zetten zich beide al jaren succesvol in voor de zorg voor deze bijzondere doelgroepen. MedTzorg levert de huisartsen, die gespecialiseerd zijn in deze bijzondere doelgroepen en het Leger des Heils kan indien gewenst (tijdelijk) het juiste maatschappelijk werk, buddy en opvang bieden.

Urgentie

Er is dus sprake van een hoge mate van urgentie. Deze urgentie moet ervoor zorgen dat we het anders gaan organiseren, dit is onvermijdelijk. En, we zullen het duurzaam moeten organiseren. De consequentie hiervan is dat de dingen fundamenteel anders moeten. Deze transitie waarbij de zorg voor personen met verward gedrag onder andere weggehaald wordt bij de politie draagt bij aan het beter en juister oplossen van maatschappelijke vragen en uitdagingen. Deze personen die momenteel vaak tussen wal en schip vallen, verdienen de zorg die ze nodig hebben. Samen met diverse partijen zal er een sluitende aanpak voor de zorg en ondersteuning van mensen met verward gedrag moeten worden georganiseerd. Maar vooral ook voor de kwetsbare personen als dak- en thuislozen dient de zorg gelijkwaardig te worden aan iedere andere burger en dus zullen we laagdrempelige, op de doelgroep gerichte, eerstelijns zorg moeten realiseren. Hierbij ligt de focus niet alleen op de korte termijn, maar juist ook op de lange termijn (preventie). Dan alleen worden deze mensen geholpen en wordt voorkomen dat ze recidiveren.

Meer weten?

Op het congres Personen met verward gedrag hoort u hoe u samen met uw partners samenwerkt aan de aanpak van personen met verward gedrag.

Op de opleiding procesregisseur personen met verward gedrag leert u hoe u de opvang en hulpverlening voor personen met verward gedrag organiseert in uw gemeente.

Op de opleiding regisseur multi-probleemgezinnen leert u hoe u komt tot een integrale aanpak van gezinnen met meervoudige problematiek.

 

Bronnen:

[1] http://www.nu.nl/binnenland/4319672/politie-stopt-met-opvang-en-vervoer-van-verwarde-personen-.html

[2] De Volkskrant 31 januari 2017; Noem ze geen “verwarde personen”; http://www.discura.nl/discura/download/common/verward1.pdf