Is terrorisme een vorm van criminaliteit?

Het begrip ‘terrorisme’ is een controversieel begrip waar maar weinig overeenstemming over bestaat. Want wat is terrorisme nu eigenlijk? We hebben in Nederland de neiging om het fenomeen te bezien als een vorm van zware criminaliteit begaan door criminelen. Maar is dit een juiste kijk op het fenomeen?

Jason Walters, ervaringsdeskundige en voormalig lid van de Hofstadgroep, docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme.

De vraag hoe wij terrorisme dienen te begrijpen kan wellicht lijken op abstract en academisch geneuzel. Toch is het juist belangrijk dat wij het fenomeen op de juiste wijze bezien. De manier waarop wij een fenomeen definiëren stuurt de manier waarop wij het begrijpen en interpreteren, wat weer gevolgen heeft voor hoe wij er op reageren. Is het een zware vorm van criminaliteit? Is het een vorm van revolutionair geweld? Het antwoord op deze vraag kan ingrijpende gevolgen hebben voor de wijze waarop wij samenleving reageren op het fenomeen.

Definitie van terrorisme

Er is in de loop der jaren gelukkig wel een corpus aan academische en juridische literatuur geschreven die het fenomeen dieper analyseren en trachten het te definiëren. Zo hanteren in Nederland alle partijen die betrokken zijn bij terrorismebestrijding de volgende definitie:

“Terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden.”[1]

Politiek geweld

Terrorisme is hiermee een vorm van politiek geweld dat gericht is op het bereiken van politieke doelstellingen. Terrorisme is met andere woorden inherent politiek van aard. Geweld dat niet politiek van aard is, kan dan ook niet als terrorisme worden gekwalificeerd, zelfs indien er gebruik wordt gemaakt van terroristische tactieken, zoals het doelbewust inrijden met een auto op winkelend publiek. Er is in dat geval sprake van al dan niet zinloos geweld.

Ook in de academische standaard definitie komt deze politieke aard van terrorisme naar voren. Deze definieert terrorisme enerzijds als “een doctrine over de effectiviteit van tactieken van politiek geweld die dienen om angst aan te jagen en politieke doelstellingen te bereiken” en anderzijds een “heimelijke praxis van gecalculeerd, demonstratief en direct geweld, welke zonder enige juridische of morele terughoudendheid wordt gebruikt tegen burgers en niet-strijders omwille van propaganda doeleinden of om angst aan te jagen”.

Reguliere criminaliteit versus terrorisme

Terrorisme is dus politiek geweld dat gericht is op het verwerkelijken van politieke doelstellingen. Deze politieke aard van terrorisme doet de vraag rijzen of we hier nog te maken hebben met een reguliere vorm van criminaliteit. Reguliere criminaliteit is immers weliswaar ontwrichtend maar niet politiek van aard. Een crimineel pleegt misdaden om zichzelf te verrijken, een terrorist handelt om politieke doeleinden te verwezenlijken, of dit nu het beïnvloeden van politieke besluitvormingsprocessen is, het vernietigen van vitale infrastructuur, het bedrijven van propaganda van de daad of om maatschappelijke angst aan te jagen. Hiermee wordt duidelijk dat het wezenlijk ander soort beestje is. Waar criminaliteit een ernstig, maar niet existentieel probleem is, vormt terrorisme een directe bedreiging voor de maatschappelijke en politieke rechtsordening.

Oorlogsvoering

Als terrorisme niet vergelijkbaar is met de criminaliteit, wat is dan wel? Een fenomeen waar terrorisme beter mee te vergelijken is, is oorlogsvoering. Oorlog is immers ook een vorm van politiek geweld, en volgens de militaire denker von Clausewitz zelfs een voortzetting van de politiek met andere middelen. Terrorisme en oorlogsvoering zijn met andere woorden vergelijkbaar in het gegeven dat ze beiden vormen van gewelddadig handelen zijn die inherent politiek van aard zijn.

Onconventionele oorlogsvoering

Wat is dan de verhouding tussen terrorisme en oorlogsvoering? Terrorisme is een specifieke tactiek van oorlogsvoering: een asymmetrische en niet-conventionele vorm van oorlogsvoering. Wat betekent dit gegeven dat terrorisme een vorm onconventionele oorlogsvoering is in plaats van reguliere criminaliteit? In onze rechtsorde maken wij onderscheid tussen criminaliteit en oorlogsvoering. Het reguliere strafrecht is gericht op het bestraffen van wetsovertreding terwijl het oorlogsrecht gericht is op het reguleren van het handelen van staten. Terrorisme door bijvoorbeeld jihadistische groepen valt hiermee onder geen van beiden categorieën: het politieke karakter maakt het wezenlijk anders dan reguliere criminaliteit, terwijl deze groepen ook niet vallen onder de regels van conventionele oorlogsvoering door staten.

Nieuwe rechtsruimte voor omgaan met terrorisme

Ik stel daarom voor dat wij een nieuwe rechtsruimte creëren voor het omgaan met het fenomeen van het terrorisme. Terrorismeverdachten dienen vervolgd te worden als vijandelijke strijders die in oorlog zijn met de samenleving. Dat zijn zij namelijk, zij het dat ze gebruikmaken van onconventionele manieren van oorlogsvoering. Er is daarmee veel werk aan de winkel voor rechtsfilosofen en juristen om de juridische kaders te scheppen om een adequaat antwoord te formuleren om de samenleving te beschermen tegen de dreiging van het terrorisme.

Meer weten?

• Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (ideologische) radicaliserende groeperingen voorkomt.
• Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u samen met uw zorg- en veiligheidspartners komt tot een pakket van maatregelen om radicalisering waar mogelijk te voorkomen en terrorisme waar nodig te bestrijden.
• Op de cursus Anti discriminatiebeleid leert u hoe u discriminatie en uitsluiting van individuen en groepen personen voorkomt en daarmee polarisatie tegengaat.
• Op de opleiding beleidsadviseur integratie en diversiteit leert u hoe u ervoor zorgt dat (nieuwe) bewoners integreren en participeren in de samenleving met behoud van hun eigen identiteit en gebruiken zonder dat zij te maken krijgen met discriminatie en polarisatie.

[1] https://www.nctv.nl/organisatie/ct/terrorismebestrijding/index.aspx