Kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders

Wat ondervinden kinderen van het feit dat ze getuige zijn van geweld tussen hun ouders en welke risico’s lopen ze daarbij?

Sietske Dijkstra, eigenaar van Bureau Dijkstra, docent op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling en voormalig lector huiselijk geweld en hulpverlening in de keten aan het Expertisecentrum Veiligheid van de Avans Hogeschool, promoveerde aan de Universiteit Utrecht op een onderzoek naar hoe slachtoffers betekenis geven aan geweld.

Verhoogd risico op dader en slachtofferschap

Kinderen die mishandeld worden lopen in vergelijking met kinderen zonder dergelijke ervaringen grotere kans om (later) zelf mishandeld te worden of gewelddadig te worden. Dit verhoogde risico is echter bepaald niet onontkoombaar of onomkeerbaar. Vooralsnog blijkt uit veel onderzoek dat de meerderheid van mishandelde kinderen geen dader wordt, noch van geweld in een relatie, noch van crimineel gedrag.

Getuige van geweldservaringen

Uit onderzoek naar het geven van betekenis aan geweldservaringen uit de kindertijd, blijkt dat geïnterviewden die als kind mishandeld werden en eveneens getuige waren van geweld tussen hun ouders, ook op volwassen leeftijd nog grote hinder ondervonden van het ernstige geweld en de verwondingen die ze als kind zagen. Ze gaven bijvoorbeeld aan dat ze in paniek raakten bij ruzies of herinnerden zich door signalen als harde stemmen, het gerinkel van glas en de blik in iemands ogen opnieuw de mishandeling van destijds. Geïnterviewden voelden zich als kind vaak machteloos; zij wilden hun moeder wel helpen, maar waren daartoe niet bij machte; als volwassenen waren ze opmerkelijk vaak negatief over hun moeder. Ze bleken vaak boos op hun moeder die hen niet had beschermd tegen het geweld; ze namen het haar kwalijk dat ze de mishandeling gedoogde en niet eerder was weggegaan bij hun vader.

Reacties op geweld

Uit onderzoek blijkt dat kinderen heel verschillend kunnen reageren op vergelijkbaar geweld: terugtrekken, depressie, plotselinge gedragsverandering, crimineel gedrag, concentratieverlies, lage zelfwaardering, gedragsproblemen, impulsiviteit en acting out, fobisch gedrag, daling van prestaties, geringe sociale competentie, weinig contact met leeftijdgenoten, geringe empathie, baldadigheid, angst, zelfdestructief gedrag, boosheid, agressie naar zichzelf en anderen.

Posttraumatische stress

Het getuige zijn van geweld kan even traumatiserend zijn als het ondergaan van geweld. Bepaalde klachten van kinderen (en hun mishandelde moeders) stemmen overeen met posttraumatische stress verschijnselen, zoals angst, depressie, dissociatie, slaapproblemen, vermijdingsgedrag, prikkelbaarheid, nervositeit, emotionele vlakheid en obsessief bezig zijn met het geweld. Soms worden ook somatische klachten genoemd als hoofdpijn en buikpijn. Posttraumatische stress kan zich voordoen na confrontatie met levensbedreigende gebeurtenissen die grote angst en hulpeloosheid teweeg brengen. In geval van traumatisering hebben veel kinderen die getuige zijn last van schuldgevoelens en zelfverwijt; de wereld wordt een gevaarlijke plaats om te leven.

Geweldspiraal doorbreken

Het is belangrijk om zo vroeg mogelijk in te grijpen in de ‘cycle of violence’ om geweld te stoppen voordat of vlak nadat het begonnen is. Vroegtijdig ingrijpen draagt bij aan preventie van geweld en biedt een scherper zicht op de mechanismen die werkzaam zijn bij bestendiging en het doorbreken van de zogenaamde geweldsspiraalbinnen en tussen generaties. Het is relevant om daarbij verbindingen te leggen tussen verschillende soorten van geweld en de mogelijke consequenties. Zo blijkt uit onderzoek dat kinderen die getuige zijn van geweld daarnaast ook slachtoffer of dader kunnen zijn, zowel van geweld thuis als tijdens de adolescentie en later van geweld in intieme relaties of van crimineel gedrag. Wanneer er eenmaal een negatieve spiraal in gang wordt gezet, wordt het steeds moeilijker om die te doorbreken.

School als veilige thuishaven

De school is een belangrijke plek om kinderen als getuige, slachtoffer en dader van geweld aan te spreken. Er zijn daarvoor meerdere redenen. Het is een plaats om in contact te komen met kinderen en jongeren. Het is ook een plaats waar zich veel risicogedrag voordoet: spijbelen, pesten, intimideren, ruziemaken, vechten. Een veilige school daarentegen kan een buffer zijn en kinderen (in de knel) de cruciale mogelijkheid bieden om een vertrouwensrelatie op te bouwen met betrouwbare en stabiele volwassenen. Daarom is het belangrijk om kinderen op school te ondersteunen, ze actief te betrekken bij informatieoverdracht over geweld en zorg te dragen voor naleving van goede omgangsregels en een veilige school.

Meer weten?
Op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling leert u hoe u samen met uw partners komt tot een geïntegreerde aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in uw gemeente.

Over Sietske Dijkstra
Sietske Dijkstra, eigenaar van Bureau Dijkstra, docent op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling en voormalig lector huiselijk geweld en hulpverlening in de keten aan het Expertisecentrum Veiligheid van de Avans Hogeschool, promoveerde aan de Universiteit Utrecht op een onderzoek naar hoe slachtoffers betekenis geven aan geweld.

Bron: www.sietske-dijkstra.nl