Misstanden in radicale (religieuze) bewegingen

Frances Peters, coach bij Freechoice en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en de opleiding ketenregisseur risicojeugd en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme, gespecialiseerd in identiteitsontwikkeling en dwingende subculturen en voormalig lid van een religieuze sekte.

In Nederland zijn enkele honderden (religieuze) bewegingen actief. Uit onderzoek, in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie, blijkt dat een deel van deze bewegingen zich schuldig maakt aan misstanden in binnen- en buitenland zoals terrorisme, uitbuiting, mishandeling en bedreiging.

Hoe herken je dwingende groepscontrole?

Om dit vast te kunnen stellen gebruikt Steven Hassan, een in Amerika hoog aangeschreven cultexpert en succesvol schrijver, zijn BITE analyse. Volgens deze analyse controleren de leider(s) van een sekte en/of dwingende groep hun groepsleden hoofdzakelijk op vier niveaus. De niveau’s die Hassan onderscheidt zijn:
– Gedrag (Behavior)
– Informatie (Information)
– Gedachten (Thoughts)
– Emoties (Emotions)

Deze Gedrags-, Informatie-, Gedachten- en Emotionele controlepunten zijn een algemene opsomming. Niet alle groepen gebruiken alle aspecten, in even sterke mate. Het gaat vooral over de algehele druk die wordt uitgeoefend op iemands vrije wil en iemands vermogen zelfstandige keuzes te maken. Een groep zal in het ideale geval iemands unieke kanten, talenten, vaardigheden, creativiteit en vrije wil helpen te ontwikkelen, niet onderdrukken. Het doel van schadelijke, destructieve mentale controle is mensen “te veranderen” naar het ideaalbeeld van de sekteleider. Dit proces wordt in Steven Hassan’s boek (‘Freedom of Mind’, 2012) omschreven als “klonen”. Deze “sekte-identiteit” is het resultaat van een systematisch proces iemand los te weken van zijn of haar eigen (pre-sekte) identiteit. Hieronder vallen ook iemands belangrijke persoonlijke overtuigingen, waarden en belangrijke familie- en vriendschapsbanden. Het resultaat is de creatie van een dubbele identiteit die Steven Hassan John-John en John-Sektelid noemt.

Gedragscontrole

– Reguleren, sturen van iemands individuele fysieke handelen: Bijvoorbeeld: Waar, hoe en met wie een groepslid leeft en mee omgaat; welke kleding, kleur en haarstijl iemand draagt; wat iemand eet en drinkt; hoeveel iemand slaapt; financiële afhankelijkheid; weinig of geen tijd besteden aan plezier en ontspanning.
– Vele uren van de week gevuld met indoctrinatie-bijeenkomsten en groepsrituelen.
– Je moet toestemming vragen bij belangrijke beslissingen.
– Je moet gedachten, gevoelens en activiteiten bij superieuren rapporteren.
– Beloning en bestraffing (gebruik van gedragsverandering technieken—positief en negatief).
– Individualisme wordt ontmoedigt, de groepsgedachte heeft voorrang.
– Strenge voorschriften en reglementen.
– Noodzaak voor gehoorzaamheid en afhankelijkheid.

Informatiecontrole

– Gebruik van Bedrog, zoals het opzettelijk informatie achterhouden; informatie anders verwoorden zodat het acceptabel wordt; ronduit liegen.
– Externe Informatiebronnen minimaliseren of ontmoedigen, zoals a. boeken, artikelen, kranten en tijdschriften, TV, Radio, Internet, van buiten de sekte. b. Kritische informatie over de groep, door buitenstaanders of ex-leden. c. Druk bezig houden of zelfs uitputten van de leden, zodat zo min mogelijk tijd en energie overblijft om rustig na te denken.
– Hokjesgeest stimuleren; outsider versus insider doctrines: Informatie is niet vrij toegankelijk; informatie verschilt inhoudelijk binnen (de diverse lagen van) de hiërarchie van de groep; de leiding beslist wie en/of wat iemand te horen krijgt.
– Aanzetten tot het bespioneren van medeleden: Zoals een ‘buddy’- systeem met als doel elkaar nauwkeurig observeren en controleren; wat de ‘buddy’ oppikt aan afwijkende gedachten, gevoelens of activiteiten moet hij melden aan de leiding.
– Wel beschikbare informatie wordt sterk gepromoot. Deze bestaat vooral uit sekte-propaganda en indoctrinatie van eigen idealen en overtuigingen. Bijvoorbeeld via lezingen of preken op groepsbijeenkomsten, nieuwsbrieven, tijdschriften, dagbladen, audio materiaal en dergelijke.
– Aanhalingen of beweringen die de sekte en zijn ideologieën tegenspreken herdefiniëren of uit zijn verband trekken.
– ‘Opbiecht’ plicht. Verantwoording afleggen is verplicht. Doel: deze privé informatie over vermeende fouten of overtredingen intern gebruiken om identiteitsgrenzen af te breken. Vroegere ‘overtredingen’ gebruiken om te manipuleren en controleren; geen ‘gratie’ of goedkeuring zonder toestemming van de leiding.

Gedachtencontrole

– Voortdurend hameren op groepsdoctrine als De Waarheid: Ideeëngoed van de sekte = Werkelijkheid; Zwart/Wit denken; Goed versus slecht; Wij tegenover zij (insiders tegenover outsiders).
– Gebruik van ’beladen’ taal (buzz-woorden als ‘gedachtegang-stoppers’). Woorden zijn de tools voor onze gedachten. Deze buzz-woorden, oftewel ‘beladen’ taal beperken iemands begrip eerder dan dat die het vergroot. Deze beladen taal wordt gebruikt om de complexiteit van ervaringen terug te brengen tot banale, platte clichés.
– Alleen goede en pure gedachten stimuleren: wat goed en/of puur is bepaalt de sekteleiding.
– Gedachtegang remmende technieken (iemands kritische denken tegen te gaan door de “negatieve” gedachten te stoppen en alleen de “goede” gedachten toe te laten); de weigering van rationele analyse, kritisch denken en opbouwende kritiek: ontkenning, rationalisering, rechtvaardiging en het wensdenken door middel van monotoon hummen, mediteren, bidden, in talen spreken, zingen of neuriën.
– Geen kritische vragen over de leider, doctrine of beleidsvoeringen, et cetera, stellen.
– Geen alternatief geloof of denkwijze als legitiem, goed of nuttig zien.

Emotiecontrole

– De gevoelens van een persoon manipuleren en beperken.
– Zorgen dat de persoon, ingeval van problemen, altijd voelt dat het zijn schuld is en nooit die van de leider of de groep.
– Buitensporig gebruik van schuldgevoel: schuldgevoelens over wie je bent (b.v. je leeft niet naar je volle vermogen), over je familie, je verleden, de dingen die je leuk vindt, je gedachten, gevoelens en activiteiten; Sociaal schuldgevoel; Historisch schuldgevoel.
– Buitensporig gebruik van angst: angst om onafhankelijk te denken; Angst voor de ‘buitenwereld’; Angst voor vijanden; Angst om je “redding” te verliezen; Angst om de groep te verlaten of door de groep te worden gemeden; Angst voor afkeuring.
– Extremen in emotionele hoogte- en dieptepunten.
– Rituele vernederingen en verplichting tot publiekelijk ‘zonden’ opbiechten.
– Indoctrinatie van fobieën: het programmeren van irrationele angst voor het ooit verlaten van de groep of zelfs maar de autoriteit van de leider ter discussie te stellen. De persoon die slachtoffer is van gedachtecontrole kan zich geen positieve, levens vervullende toekomst zonder de groep meer voorstellen: geen geluk of levensvervulling buiten de groep; ‘Vreselijke’ consequenties wanneer/als je de groep verlaat, zoals de hel, bezetenheid door demonen of kwade energieën, ongeneeslijke ziekten, ongeval, zelfmoord, krankzinnigheid, 10.000 reïncarnaties, en dergelijke.
– Het mijden van degenen die de groep verlaten. Vanuit het perspectief van de groep zijn ex-leden: zwak, ongedisciplineerd, niet geestelijk of spiritueel ingesteld, werelds, demonisch, gehersenspoeld door familie (niet-leden) en/of andersdenkenden”, verleid door geld, seks en ‘rock en roll’.

Meer weten?
Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (religieuze) radicaliserende groeperingen voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u dwingende groepsculturen herkent en opvang en hulpverlening biedt aan uittreders van dwingende groepen.

Op de opleiding ketenregisseur risicojeugd leert u hoe u komt tot een integrale persoonsgerichte aanpak van risicojongeren.