Oorzaken van radicalisering

Jan van Dijk, zelfstandig coach, pedagoog en theoloog, docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en de opleiding ketenregisseur risicojeugd en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme, gespecialiseerd in identiteitsontwikkeling en dwingende subculturen en voormalig lid van een religieuze sekte.

Er is veel aandacht voor radicalisering sinds blijkt dat sommige moslims uitreizen naar Syrië of Irak om daar te strijden aan de kant van IS . Wat is radicalisering en hoe ontstaat het?

Betekenis en zin in het leven

Mensen zoeken naar betekenis en zin in hun leven. Dat is de bron van religie, politiek en levensbeschouwing. Men wil het gevoel hebben onderdeel te zijn van een groter geheel. De democratische rechtstaat beschermt de vrijheid van haar leden om hun eigen levensinvulling en idealen te hebben en tóch in vrede met elkaar te leven. Daarom staan aan de basis van de democratie belangrijke rechten als: vrijheid van mening, vrijheid van godsdienst en recht op privacy.

Extremisme

De democratie wordt bedreigd als personen met idealen vinden dat de hele samenleving zo moet leven als zij en daar ook de wapenen voor opnemen. Dat is extremisme (het eigen denken wordt tot in het extreme doorgevoerd) en dat denken is de voedingsbodem van radicalisering (handelen vanuit je extreme denkbeelden).

Alle uiterste hoeken van politieke, religieuze en idealistische groeperingen

Extremistisch denken en radicaal handelen komt voor in alle uiterste hoeken van politieke, religieuze en idealistische groeperingen. Het is geen typisch islamitisch verschijnsel of alleen van deze tijd. Het is eeuwenoud. Ook christenen hebben in ons Europese verleden duizenden ‘ongelovigen’ op gruwelijke wijze omgebracht met het zwaard of op de brandstapel.

Hoe ontstaat het?

De vraag blijft hoe mensen terecht komen in de uiterste denkhoek van hun groepering? Hoe verloopt het proces van radicalisering?  Het antwoord daarop is niet eenvoudig. Ik zie een tal van factoren die een rol lijken te spelen bij het ontstaan van radicalisme, zoals:

1. Intolerantie voor andersdenkenden: men ontwikkelt het idee dat de eigen overtuiging de enige ware is. Iets dat makkelijk kan ontstaan als iemand weinig contacten of vrienden heeft die anders denken.
2. Frustratie met de eigen maatschappelijke positie: men ervaart frustratie omdat men geen waardevolle plek (baan, partner, kinderen, erkenning) kan krijgen in de eigen samenleving.
3. Verkeerde contacten: men komt in aanraking met radicaal denkenden die iemand inpalmen, ronselen en overtuigen.
4. Ontsnapping: men ervaart weinig beloning/voldoening in de huidige manier van leven en krijgt beloningen voorgeschoteld als roem, invloed en een gelukkig of eeuwig leven.
5. Jongensdromen: men valt voor het heldendom van de extremist, men wil strijden voor idealen en sterven als een held.
6. Wraakzucht: men ziet in de eigen extreme denkbeelden een goed excuus om wraak te nemen op de maatschappij.
7. Depressie: men is depressief en handelt “accident prone” (ongelukken uitlokken), een bekend verschijnsel bij jonge mannen waarin depressie wordt geuit door roekeloos gedrag als hard rijden, stunten, ongelukken uitlokken.
8. Angst: men is bang dat bepaalde denkbeelden of gedragingen in de maatschappij de eigen zeden kunnen bederven. Men wil de maatschappij zuiveren of gebruikt dat als excuus voor gewelddadig handelen.

Criminaliteit als resultaat

In alle uiterste gevallen leiden deze factoren en beweegredenen tot crimineel gedrag. Een dierenactivist die overgaat van protesteren op het plegen van brandstichtingen begaat een criminele (want wetsovertredende) daad. Evenals de angstige religieuze homofoob die overgaat van preken op ‘potenrammen’. In veel van deze gevallen is er een dodelijk mengsel ontstaan van religieuze of idealistische motieven en persoonlijke frustratie en pijn.

Afstand tot de maatschappij

Tegen de tijd dat iemand verregaand radicaliseert is de afstand tot de maatschappij zo groot dat de wet van de samenleving ondergeschikt wordt aan de eigen motieven en wetten. Video’s van wetteloze handelingen worden dan met trots verspreid of men staat lachend voor de rechter. Iemand heeft zich verregaand vereenzelvigd met de eigen cult en de cult-identiteit volledig aangenomen. De persoonlijke tragedie die achter dat proces schuilgaat is enorm. De tragedie voor de maatschappij is niet minder.

Meer weten?
Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (religieuze) radicaliserende groeperingen voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u dwingende groepsculturen herkent en opvang en hulpverlening biedt aan uittreders van dwingende groepen.

Op de opleiding ketenregisseur risicojeugd leert u hoe u komt tot een integrale persoonsgerichte aanpak van risicojongeren.