De prijs van schizofreen zijn en gedwongen opname weigeren: zes kogels

Zes politiekogels voor Cyprian. Waarom? Omdat hij een schizofreen was die zijn pillen niet meer had genomen en zich verbaal verzette tegen zijn gedwongen opname. Hij zou hebben geroepen tegen de agenten die zomaar aan zijn bed stonden dat hij ‘een mes had’. Maar er was geen mes. Of toch wel? Toch stonden er vier getrainde agenten om Cyprian heen, uitgerust in beschermende vesten. Dus waarom zes kogels? Waarom überhaupt al één kogel? Als hij daadwerkelijk een mes had gehad, hadden agenten hem makkelijk in bedwang kunnen houden. Cyprian was 23 jaar oud. Cyprian was een reislustige jongen die als kind aandoenlijk onzeker was.

Karlijn Roex, promovenda (sociologie) bij het Max Planck Institute of the Study of Societies en spreker op het congres Personen met verward gedrag.

De kogels zijn gevuurd door Angst. Angst voor de schizofrene karikatuur uit de Hollywoodfilms en de krantenartikelen. Angst is ook verantwoordelijk voor de dood van vele zwarte mannen die ook weer stierven door de politiekogel. De hoogste tol in Amerika betalen zwarte mensen die ook nog eens een beperking of psychische problemen hebben. Vaak zijn het ook individuen die arm zijn. ‘Het is een complexe kruisbestuiving tussen racisme, klassisme en ableisme of sanisme’, zo stelt journalist David Perry afgelopen juni in The Guardian. ‘Fear kills’ was niet voor niks één van de veelgehoorde protestleuzen bij anti-Trump protesten.

Fatale interacties met de politie

In de Verenigde Staten is de kwestie inmiddels overgenomen door de BlackLivesMatter (BLM) beweging en bewegingen die zich richten op de kruisbestuiving van racisme, klassisme, sanisme en ableisme. In de Verenigde Staten richt het politiegeweld zich vooral tegen gepsychiatriseerden die zwart en arm zijn. Enkele jaren geleden is een zwarte vrouw in Harlem door politie uit haar BMW gehaald omdat niet geloofd werd dat de auto van haar was. Toen ze daar begrijpelijk fel op reageerde, werd ze als ‘gevaarlijke psychiatrische patiënt’ meegenomen naar het bureau en een psychiatrische instelling. Daar heeft ze acht dagen in een hel geleefd, voordat ze weer op vrije voeten werd herenigd met haar eigen auto. Volgens een rapport van de Treatment Advocacy Center (2015) hebben gepsychiatriseerden maar liefst 16 keer zoveel kans op ‘fatale interacties met de politie’ dan andere groepen in de bevolking. Voor Nederland zijn er nog geen kansberekeningen gedaan. Daarentegen zijn we in Nederland vooral bezig met de vraag in hoeverre gepsychiatriseerden zelf een gevaar zijn, met name in het huidige debat rond ‘personen met verward gedrag’.

Angstig systeem

Het is teleurstellend hoe er door de politie en media wordt omgegaan met de moord op Cyprian. Of teleurstellend, het is ontstellend. Uiteindelijk lijkt de conclusie te worden getrokken dat de schietende agent zelf ook ‘psychiatrisch patiënt’ is en dat dit verklaart waarom hij zo snel geschoten heeft. Het voorval wordt zo een klassiek ‘de ene gevaarlijke gek schiet de andere’. Niet alleen het slachtoffer is dus gepsychiatriseerd, maar ook de schietende agent. Het is niet de politie als instituut dat onderdeel is van een angstig systeem dat steeds gevaarlijker wordt voor gevreesde minderheden. De politie heeft juist slechts in die mate gefaald dat ze een individueel lid van die gevreesde groep in hun midden hadden staan, met een dienstwapen.

Gevaarlijk en onvoorspelbaar

De crux is dus dat de angst die de moordenaar is geweest, nog sterker wordt gevoed door de inkleuring die het incident krijgt. Zie je wel, ‘psychiatrische patiënten’ zijn gevaarlijk en onvoorspelbaar. Het fatale geweld en de gevaarlijke, irrationele angst worden weer veilig buiten het ‘normale’ geplaatst. We hoeven ons dus geen zorgen te maken, de autoriteiten zijn te vertrouwen en helaas zit er soms een ‘rotte appel’ tussen.

Gehoorzaamheidscultuur

Helaas zit het gevaarlijke kwaad juist wél binnen de lijnen, binnen de gehoorzaamheidscultuur. Vele psychologische studies tonen aan dat vooroordelen zich op onbewust niveau hebben ingenesteld in ons denken, ook bij mensen die zeggen onbevooroordeeld te zijn. Het zijn die banale vooroordelen en angsten die de kogel kunnen doen vuren. Zoals de filosofe Hannah Arendt zei: het kwaad zit soms ook juist in het normale en normconforme. Zolang we geen vraagtekens zetten bij de onderliggende angstcultuur en steeds incidenten ‘individualiseren’ en daarmee depoliticeren, spreken we de echte moordenaar steeds vrij. Daarom gaan we ons niet neerleggen bij de verklaringen van noodweer of individuele foute agenten. Zolang de structurele bronnen van de angst niet aangepakt worden, zullen er politiedoden onder de zondebokken van de samenleving blijven vallen.

Meer weten?

Op het congres Personen met verward gedrag hoort u hoe u samen met uw partners samenwerkt aan de aanpak van personen met verward gedrag.

Op de opleiding procesregisseur personen met verward gedrag leert u hoe u de opvang en hulpverlening voor personen met verward gedrag organiseert in uw gemeente.

Op de opleiding Overlastcoördinator leert u hoe u verloedering en ernstige overlast in uw wijk aanpakt.