Psychologie en veiligheidsgedrag

 

Gerd-Jan Frijters, oprichter en eigenaar van D&F Group BV en docent op de opleiding Safety Manager.

 

Het ontstaan van de psychologie en de relatie met veiligheidsgedrag

Ik begin vandaag met een overzicht van het ontstaan van de psychologie en leg tegelijk een relatie met veiligheidsgedrag. In de oudheid dacht de mens al na over gedrag en de oorsprong daarvan. Een paar honderd jaar geleden begonnen Descartes (lichaam en brein beïnvloeden elkaar) en Darwin (gedrag en evolutie) serieus met het bestuderen van gedrag. Hier is de psychologie begonnen.

 

Het versterken van het veiligheidsbewustzijn

Begin 19e eeuw kwam de psychologie in een stroomversnelling. De ‘structuralisten’ zoals Wilhelm Wundt stellen vast dat de inhoud van het geheugen tot stand komt door bewuste ervaringen. Een bewuste ervaring bestaat uit sensaties, beelden en gevoelens. Wat we kunnen leren van de structuralisten is het versterken van veiligheidsbewustzijn. Door mensen veilige en onveilige situaties te laten ervaren (tijdens training of ‘on the job’) ontstaat een grotere alertheid naar risico’s.

 

Risicobewustzijn, risicogewenning en risico-onderschatting

Daarna komen de functionalisten op zoals John Dewey en William James. De functionalisten bestuderen de functie van mentale processen voor de mens. Zij borduurden voort op het werk van Darwin. Wat we kunnen leren van de functionalisten is de functie van risicobewustzijn, risicogewenning en risico-onderschatting waardoor we deze mentale processen beter leren begrijpen en kunnen beïnvloeden.

 

Het beïnvloeden van veiligheidsgedrag

Dan de psychoanalisten zoals Sigmund Freud, Adler en Jung. De psychoanalisten gaan uit van onbewuste krachten als basis voor gedrag. Gedrag komt onbewust tot stand volgens de psychoanalisten die daar, zo blijkt uit onderzoek van de laatste 20 jaar, helemaal gelijk in hadden. Ondanks goede veiligheidstraining blijft onveilig gedrag toch aanwezig. Trainingsmateriaal wordt rationeel verwerkt (in de neocortex) en gedrag wordt onbewust aangestuurd (via het reptielenbrein). Van de psychoanalisten leren we technieken om gedrag te beïnvloeden zonder dat de ander dat merkt (bijvoorbeeld ankeren, voorbeeldgedrag, het gebruik van taal, priming of het gebruik van metaforen).

 

Het aanleren van gewenst gedrag

Als reactie op de psychoanalisten verschijnen de behavioristen zoals John Watson, Pavlov en B.F. Skinner. Zij gaan uit van het feit dat het gedrag observeerbaar is en dus meetbaar. Gedrag kan worden aangeleerd en veranderd door gewenst gedrag te belonen. Dit noemen we operante conditionering. De welbekende BBS observatieprogramma’s (Behavior Based Safety) zijn op dit principe gebaseerd. Gedrag wordt geobserveerd en daarop volgt feedback richting de geobserveerde persoon met als doel gedrag te beïnvloeden.

 

Veilig gedrag

De laatste ‘klassieke’ psychologische stroming is de Gestaltpsychologie, beschreven door o.a. Max Wertheimer, Wolfgang Kohler en Kurt Koffka. Deze stroming zet zich juist weer af tegen een puur behavioristische aanpak en legt de nadruk op perceptie, het geheugen en het denken. De bekende ABC analyse, die we uitstekend kunnen toepassen voor het beïnvloeden van veiligheidsgedrag, is ontstaan in die tijd. De A staat voor Antecedents ofwel dat wat vooraf gaat aan gedrag (omgeving, collega’s, kennis, attitude e.d.). De B staat voor Behavior, het gedrag en de C staat voor Consequences (beloning, straf). Veilig gedrag dat onmiddellijk, ondubbelzinnig en positief wordt beloond zal worden versterkt.

 

Tot slot

De moderne psychologen van de laatste 25 jaar combineren alle voorgaande stromingen en voegen hier moderne technieken aan toe (zoals neurofeedback). Bekende namen zijn John Bargh, Roy Baumeister, Ap Dijksterhuis en Dick Swaab. Deze moderne psychologen zijn het unaniem eens over het feit dat het grootste deel van ons gedrag door onbewuste mentale processen wordt aangestuurd.

Een programma dat bedoeld is om veiligheidsgedrag te beïnvloeden combineert verschillende psychologische stromingen en bijbehorende interventies. De interventies worden ingebed in een doorlopend programma waarin psychologisch gerichte interventies in balans zijn met veranderkundige uitgangspunten en veiligheidskundige inhoud. Zo’n programma is per definitief maatwerk voor iedere organisatie.

 

Meer weten?

Op de opleiding Safety Manager leert u van Gerd-Jan Frijters hoe u de veiligheidscultuur op de werkvloer verbetert in uw organisatie.