Toenemende onrust in de steeds ongelijkere samenleving en verward gedrag

Op welke manier leidt de toenemende onrust in de steeds ongelijkere samenleving tot een stijging in verward gedrag? En hoe kunnen sociaal-economische factoren (inkomensongelijkheid, wegvallend sociaal vangnet en punitiever uitkeringsbeleid) bijdragen aan de toename van personen met verward gedrag?

Karlijn Roex, promovenda (sociologie) bij het Max Planck Institute of the Study of Societies en spreker op het congres Personen met verward gedrag.

Enorme stijging verward gedrag

De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over ‘personen met verward gedrag’. Er zou een enorme stijging hebben plaatsgevonden in de aanwezigheid van dit ‘verwarde gedrag’ in de samenleving. Met personen met ‘verward gedrag’ wordt vaak gedoeld op personen die ‘acute zorg nodig hebben’, ‘overlast geven’, de ‘veiligheid van zichzelf of anderen bedreigen’ of die ‘verloederen’. Het fenomeen ‘verward gedrag’ wordt voornamelijk in verband gebracht met onbehandelde of onderbehandelde psychiatrische problemen en is dus iets waarvoor een individu-specifiek antwoord op zal moeten worden gegeven door de partners van zorg, bestuur en ordehandhaving. Dat mensen ook ‘verward’ kunnen worden van een ‘ongezonde’ samenleving, wordt slechts sporadisch en marginaal benoemd in het debat. Deze mogelijkheid is helaas nog niet onderzocht en op sociale oorzaken toegespitste beleidsplannen blijven ook afwezig. Dat is een gemiste kans, omdat er sterke redenen zijn om te geloven dat zaken als stijgende economische ongelijkheid, een wegvallend sociaal vangnet en punitiever uitkeringenbeleid hebben geleid tot meer gedrag dat wij ‘verward’ zijn gaan noemen.

Inkomensongelijkheid

Vele internationale, bekende studies laten zien dat bevolkingen ongelukkiger, ongezonder en wantrouwiger worden van grotere inkomensongelijkheid. Grote of sterk groeiende inkomensongelijkheid druist in tegen het rechtvaardigingsgevoel van mensen, werkt daarmee demoralisering en vervreemding in de hand, en vergroot het onveiligheidsgevoel door angst voor oproer of voor stijgende criminaliteit. Tenslotte raakt ongelijkheid uiteraard de mensen die het onderspit delven in de verdeling van de middelen.

Sociaal-economische factoren verward gedrag

In dit artikel wordt ingegaan op de omvang van het fenomeen op gemeenteniveau over de afgelopen jaren (2011-2015). Daarmee bevindt de analyse zich op het voornaamste niveau waarop het beleid zal worden ontworpen en uitgevoerd: dat van de gemeenten. De cijfers zijn afkomstig van de politie. ‘Verward gedrag’ wordt immers voornamelijk gemeld aan de politie. Sinds 2016 zijn deze cijfers over 2011-2015 openbaar gemaakt. Dit biedt een uitstekende kans om de sociale wortels van het fenomeen te verkennen. Gekeken is of het aantal meldingen over ‘verward gedrag’ (per inwoner) samenhangt met de mate van inkomensongelijkheid en trends daarin, het percentage mensen in een uitkering, de algemene welvaart in een gemeente en de welvaart van haar armste en rijkste inwoners. In het vergelijken van gemeenten en periodes is rekening gehouden met de mate van vergrijzing, de populatie-omvang, het aandeel gescheiden inwoners, het aantal huisartsen in de buurt van burgers, verschillen in registratiediscipline tussen politieregio’s, en tenslotte met culturele en andere moeilijk meetbare verschillen tussen provincies, gemeentes en tijdsperiodes.

Ongelijkheidsgroei

De resultaten geven aan dat inkomensongelijkheid sterk samenhangt met meer meldingen bij de politie omtrent ‘verward gedrag’. Ongelijkheidsgroei heeft zelfs een nog sterker verhogend effect op het meldingenaantal van verward gedrag. Daarnaast is het zo dat in gemeentes waar de inkomens algemeen lager liggen, het aantal meldingen hoger ligt. Ook het aandeel inwoners in een uitkering leidt tot een hoger aantal politiemeldingen over ‘verward gedrag’.

Interessant is dat ook een hoger inkomen onder de hoogste inkomensgroep in een gemeente samenhangt met meer meldingen van verward gedrag, en dat dit losstaat van de mate van inkomensongelijkheid of de algehele welvaart in een gemeente. Ook de andere bekeken factoren hebben interessante effecten: het aantal meldingen over ‘verward gedrag’ is hoger in gemeenten met meer gescheidenen, terwijl het lager is in gemeenten met meer nabije huisartsen bij de burger. Deze effecten zijn alleen niet zo sterk als die van de sociaal-economische factoren.

‘Ongezonde’  samenleving

Dit zijn belangrijke bevindingen, omdat de economische ongelijkheid en het aandeel mensen in een uitkering zijn gestegen (ook op gemeenteniveau). Volgens experts zoals Thomas Piketty zullen zulke tendensen zich voortzetten bij uitblijven van gericht beleid. Als sommige kwetsbare mensen systematisch op deze manier blijken te reageren op ongelijkheid of de mate van welvaart van de rijksten, is wat wij ‘verward gedrag’ dan niet een onhandige en eenzame protestuitbarsting van onvrede over een ‘ongezonde’ samenleving? Wat proberen de ‘verwarde man’ of ‘vrouw’ of degene die de melding doet ons nou eigenlijk te vertellen hier in hun statistische spoor?

Meer weten?

Op het congres Personen met verward gedrag hoort u hoe u de opvang en hulpverlening voor verwarde personen organiseert in uw gemeente.