Veilig gedrag aanleren

Het probleem met onveilig gedrag is dat het ontstaat in het rode brein. In het kort: ons oude reptielenbrein stuurt ons (onbewuste) gedrag aan als reactie of uit gewoonte naar aanleiding van een omgevingsprikkel, bijvoorbeeld een onveilige situatie. Ons zoogdierenbrein activeert de bijbehorende emoties erbij (amygdala). Onze neocortex (zeer jong evolutionair gezien) reflecteert (wordt bewust van) en bedenkt de juiste argumenten bij ons gedrag ‘hiermee is nog nooit een ongeval gebeurd’. Onbewust aangestuurd gedrag maakt ten minste 95% uit van al ons gedrag (Dijksterhuis, Tiggelaar, Bargh, Kahneman en Baumeister).

Gerd-Jan Frijters, eigenaar van D&F Group BV, docent op de opleiding Safety Manager en auteur van het boek ‘Brainsafe, in 5 stappen naar een sterke veiligheidscultuur’.

Rode en groene brein

Daniel Kahneman noemt de oude hersendelen systeem 1 en de jongere hersendelen systeem 2. Frank Schurink noemt ze respectievelijk het rode en het groene brein. Logisch nadenken doen we met het jongere deel (neocortex) van de hersenen (het groene brein). Helaas loopt het groene brein een paar 100 miljoen jaar achter in ontwikkeling.

• Probeer maar eens een dansje te doen (rode brein) en iedere beweging vooraf aan te kondigen (groene brein). Lukt het je?

Het rode brein zoekt continu naar bekende patronen, korte termijn voordelen en sluiproutes. Het stuurt op basis daarvan ons gedrag (even snel dit doen, even dit oplossen et cetera).

• Probeer je brood eens te smeren (rode brein) en tegelijk je dag te plannen (groene brein). Veel kans dat je jezelf in de vingers snijdt.

Red Brain Safety Interventions©

Red Brain Safety Interventions © is een verzameling interventies om direct het rode brein te beïnvloeden. Een bekend voorbeeld is de subliminale boodschap. Een subliminale boodschap is een boodschap die gedurende een fractie van een seconde tot ons komt. Een dergelijke boodschap kan ons gedrag rechtstreeks via het onbewuste beïnvloeden. In een experiment wordt tijdens een groot aantal filmvoorstellingen voor de pauze gedurende een fractie van een seconde de boodschap ‘Eet popcorn’ op het scherm geprojecteerd. Na afloop blijkt niemand de boodschap te hebben opgemerkt. Maar in de pauzes is 58 procent meer popcorn verkocht. Kun je subliminale veiligheidsboodschappen bedenken?

Metaforen

Een belemmerende overtuiging als basis voor onveilig gedrag kan via metaforen worden herkaderd. Een metafoor is een verhaal met een verborgen boodschap. De verborgen boodschap is bedoeld om de luisteraar zelf onbewust op zoek te laten gaan naar een oplossing. Een metafoor kan een sprookje zijn of een fabel, maar ook een verhaal waarin specifiek jargon wordt gebruikt: ‘Dit is het verhaal over een manager van een dromenfabriek. Hij heeft een probleem, want 20 procent van de dromen komt niet door de kwaliteitscontrole.

Retorische vragen vermijden

Bij het aanspreken van een collega op onveilig gedrag worden soms suggestieve en retorische vragen gesteld. Dit zijn vragen waar het vermeende antwoord al in de vraag besloten zit, meestal omdat er sprake is van een oordeel ‘Zou je eens een keer toezicht op die contractors kunnen houden?’. Deze manier van aanspreken roept weerstand op. Door indirecte suggesties te gebruiken, wordt minder weerstand opgeroepen bij de luisteraar: ‘Wat zou je vrouw ervan zeggen als je thuis je afval op de grond laat liggen?’ ‘Zou jij je zoon met deze machine laten werken?

VeiligheidsPriming

Veiligheidspriming is een nog nauwelijks ontgonnen gebied. Carver voerde experimenten uit waarbij mensen geprimed werden door een tekst, doorspekt met agressieve woorden. Direct daarna blijkt dat de proefpersonen in een vervolgopdracht langere elektroschokken toedienen (dus agressiever gedrag vertonen) dan diegenen die niet geprimed zijn. In een ander experiment (Dijksterhuis) werden proefpersonen geprimed door een tekst met stereotyperingen over oudere mensen. Deze proefpersonen lopen bij het verlaten van het experiment langzamer door de gang (alsof ze zelf ouder zijn geworden) dan diegenen die niet geprimed zijn.

• Probeer het eens tijdens het ochtendoverleg ‘We gaan vandaag die pomp vervangen maar werk rustig, let op elkaar, neem op tijd pauze en overleg met elkaar over de risico’s, vanavond iedereen weer veilig en gezond naar huis mannen!’.

Bereidwilligheid vergroten

Sociale beïnvloeding kan worden ingezet om bereidwilligheid van mensen te vergroten, bijvoorbeeld hun bereidwilligheid om zich veilig te gedragen. Langer toonde aan dat iemand eerder bereid is om op een verzoek in te gaan als een reden wordt vermeld bij het verzoek. Ons rode brein heeft graag een reden waarom we iets doen voor iemand anders. Uit experimenten blijkt het woord ‘omdat’ essentieel te zijn. Dit is een vorm van sociale beïnvloeding via taal. Het blijkt niet eens zoveel uit te maken welke tekst achter ‘omdat’ komt…. ‘Zou je de hoogwerker kunnen halen omdat ik niet graag zou willen dat je een ongeval zou krijgen.’.

Goed voorbeeld doet goed volgen

Een ander voorbeeld van sociale beïnvloeding is beïnvloeding van een groep, bijvoorbeeld via het tegengaan van het freerider effect (een individu in een groep voelt zich minder verantwoordelijk) of het werken met conformisme en kopieergedrag. Leg een lege pallet op het looppad (onveilige situatie), wacht tot er iemand aankomt en loop dan als eerste langs de pallet. Doe net of je de pallet niet ziet. Bijna iedereen zal je voorbeeld volgen en ook net doen of de pallet er niet is. Installeer een camera, neem verschillende personen op en bespreek de resultaten met de groep.

Rapport technieken

In een positieve veiligheidsdialoog pas je rapport toe. Rapport staat in de context van Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) voor goed contact, sterk op elkaar gericht zijn en iets van elkaar willen aannemen. Rapport is mogelijk tussen 2 individuen, maar ook tussen een individu en een groep. Een goede communicator wisselt bewust verschillende vormen van rapport af. Hij is in staat om waar te nemen welke mate van rapport er op een gegeven moment met iemand is en om bewust het rapport te versterken of te verminderen. Voorbeelden van rapport technieken zijn spiegelen (van lichaamshouding of stemgebruik) en backtracken (herhalen van woorden of zinsdelen).

Klassieke en operante conditionering

Tip: Breng felrode red brain labels aan op onveilige situaties die gemeld zijn maar nog niet opgelost zijn. Koppel de red brain labels aan de emoties van een recent ongeval. Versterk deze koppeling in iedere training of toolbox. Deze techniek heet klassieke conditionering en dit kunnen we bewust toepassen om reacties (en hierop volgend het gedrag) van mensen in een organisatie te sturen.

Operante conditionering gaat verder waar klassieke conditionering ophoudt. Klassieke conditionering gaat over automatische reacties op omgevingsprikkels of stimuli. De basis van operante conditionering ligt in de consequenties, de gevolgen van ons gedrag. Consequenties van gedrag kunnen zijn: beloond worden, een dreiging iets kwijt te raken, genegeerd worden of gestraft worden. Ons rode brein onthoudt de consequenties, waardoor ons gedrag in de toekomst wordt beïnvloed. Hiermee kunnen we toekomstig veilig gedrag stimuleren of onveilig gedrag afzwakken door het huidige gedrag te belonen respectievelijk te bestraffen. Bij herhaalde beloning of bestraffing legt ons brein een associatie tussen ons gedrag en een positieve of negatieve consequentie van dit gedrag. Positieve bekrachtiging werkt stimulerend op toekomstig gedrag en straf werkt verzwakkend. Pas deze techniek toe in de verhouding 3 : 1 (dus 3 complimenten/beloningen tegenover 1 correctie/bestraffing).

Wie niet waagt, wie niet wint!

We hoeven geen afgestudeerd psycholoog te zijn om deze technieken in ons werk toe te passen. Het loont zeer de moeite om samen met uw medewerkers technieken te leren en uit te proberen.

Meer weten?

Op het congres Veiligheid op de werkvloer leert u hoe u fatale ongevallen op de werkvloer (waar mogelijk) voorkomt.

Op de opleiding Safety Manager leert u hoe u de veiligheid op de werkvloer verbetert in uw organisatie.