Verwardheid hebben we nodig

We leven in tijden van instabiliteit. Post-fordistische modellen van economische groei die niet lang houdbaar zijn, zoals groeien op consumptie die gefinancierd worden uit leningen. Groeien op basis van financiele producten die gedijen bij economische ongelijkheid, maar uiteindelijk uiteenspatten. Stagnerende inkomsten uit arbeid. Een economie die steeds regelmatiger recessies laat zien. En los van deze economische kwesties, een regering die zichzelf al langere tijd minder goed kan legitimeren in een landschap van moderne, mondige burgers en het bevrijdende potentieel van het internet. Een systeem in de war, dat wegrent voor een diepe zelfreflectie en deze angst voor de eigen verwarring projecteert naar buiten. In die culturele en structurele ruimte ontstaat de figuur van de ‘verwarde persoon’.

Karlijn Roex, promovenda (sociologie) bij het Max Planck Institute of the Study of Societies en spreker op het congres Personen met verward gedrag.

Orde staat op instorten

Zolang alles om ons heen opgeruimd, gepolijst en gepland is, lijkt er niets aan de hand. We willen een perfecte, glossy-achtige orde. Maar in werkelijkheid staat de orde op instorten. Aan de onderkant kraakt het al. Steeds meer mensen draaien niet meer mee in de maatschappij van de investeerders en van een afnemende tolerantie. Net zoals bij de klimaatcrisis zijn het ook de crisis van ons economische systeem de armsten bij wie de emmers het eerste overlopen. Met een steeds krapper inkomen worden mensen uit de lagere sociale klassen geacht om steeds zwaardere vaste lasten te dragen. En dat lukt niet – niet heel verrassend. Mijn data laten zien dat het aantal politieregistraties hoger ligt in gemeenten met meer armoede. Ook het rapport van bijvoorbeeld Bureau Beke uit 2016 over Rotterdamse meldingen, geeft een vergelijkbaar beeld als het gaat over stadsdelen en de indrukken van direct betrokken professionals. Ook de recente analyse van Bauke Koekkoek toont een verband aan tussen armoedecijfers en het aantal registraties over ‘verwarde personen’.

Opkomst dwalenden

Deze mensen belanden op straat of in onhoudbare levensscenario’s waardoor ze wel gefrustreerd gaan dwalen. Deze groeiende aanwezigheid van dwalenden dreigt de vrolijke middenklasse te storen in haar wekelijkse consumptieritueel. Ik loop door mijn oude studentenstad en euforie wordt steeds meer verplaatst door verdriet. Ik zie een massa mensen komen uit de overal uit de grond gestampte nieuwbouwappartementen, en lachend vertoeven door ze door de schoongeveegde glimmende winkelcentra.

Ongewenste elementen buiten houden

Allen symboliseren zij de ambitie van veel grote steden: een stad die antwoordt aan dromen van investeerders en aan de culturele hang naar uniformiteit en normaliteit. Het straatbeeld wordt in elk geval steeds uniformer: ambitieuze, vlotte hipsters en vrolijke gezinnen met gevulde winkeltassen. De negatieve externaliteiten van het steeds hardere kapitalisme en niet-rendabele subversieve neigingen worden steeds meer de stad uitgeveegd, weggefotoshopt. Lange wachtlijsten voor sociale huurwoningen en huisvestingsvergunningen worden de nieuwe stadspoorten waarmee gemeenten vroeger al ongewenste elementen buiten konden houden.

Protest niet laagdrempelig

Serieus protest blijft uit. Protestbewegingen zijn ontoegankelijk en zelfs elitair geworden, vooral voor diegenen die niet de luxe hebben om alle juiste termen te leren en naar alle acties te reizen. Ze zijn ontoegankelijk voor mensen die ziek zijn van nog meer vaste structuren waar ze zich in moeten wringen, of voor mensen die letterlijk buiten alle structuren vallen. Mensen die het heil niet zien in een dure reis naar Amsterdam om daar met een paar andere boze mensen volgens een strak schema luid te gaan schreeuwen op een afgelegen grasveld, totdat de leider zegt dat het welletjes is.

Spontaan uitschreeuwen

Deze mensen willen het daarentegen spontaan uitschreeuwen, zonder vertegenwoordiger in pak die alle argumenten van tevoren goed heeft uitgewerkt voor de minister, zonder nette woorden, zonder kader. Gewoon temidden van het leger consumenten dat zichzelf op koopzondag zo lekker op de eigen, sterke schouders klopt met statusgoederen gemaakt door kinderhanden. Onze man die spontaan gaat schelden in de mensenmassa is vervolgens een gevaar voor anderen en niet in staat zijn eigen gedrag te begrijpen, niet de massa die met hun wekelijkse ritueel zowel de planeet, toekomstige generaties en het welzijn van kinderen in Bangladesh in het geding brengt.

Extreme orde

Een loeiende sirene. De melodie van de nieuwe stad van de extreme orde. Ik zag nog net hoe de bebaarde, sympathiek ogende man met PLO sjaal en hond rustig met politie meeliep naar de auto. Deze man in kwestie had niet geschreeuwd in de menigte, maar was – zo ik van getuigen heb gehoord – verbaal agressief geweest tegen de bibliotheekbewaker. Hij moest vertrekken en riep nog na dat hij ook al twee nachten niet naar de Sleep-Inn kon. Een van de mensen die in de knel is gekomen in de transitie naar de Nieuwe Stad, waar hij niet bij mag. Een mevrouw met winkeltas en gestyled haar, woonachtig in de wereld met een waakzame en dienstbare politie en een verzorgingsstaat die niemand buiten de eigen schuld dakloos laat worden, noemde het ‘privevervoer’. De man krijgt hulp, terwijl ik daar vraagtekens bij zet. Ik heb de verhalen gehoord van mensen die in de cel zijn beland, of van mensen die naar een instelling werden gebracht waar ze hen een gepsychiatriseerde versie van hun armoedeproblemen verkocht werd – soms met harde dwang.

Angst voor verwarring

Onduidelijkheid vinden we eng, onveilig. Verwarrende mensen en ontmoetingen zijn zogenaamd gevaarlijk, als onbekende, ongeplande paden zonder regulatie. In deze culturele projectie van de angst voor verwarring, trekken we een verband tussen de tienduizenden dwalende mensen die met diepgaande vraagstukken zitten (over hun eigen leven in de maatschappij) en enkele, zeldzame vreselijke voorvallen zoals een man die niet louter schreeuwt in een winkelcentrum, maar die daarentegen een pistool pakt. Ongereguleerd zijn betekent ineens geweld. Vandaar dat er een roep is om een wet die gedwongen zorg makkelijker maakt, terwijl dwang juist datgene uitschakelt in mensen dat nodig is voor herstellen: autonomie.

Kader omverwerpen

Zelfs de meest verwarrende persoon of ontmoeting kent een logica die we kunnen leren, maar om die te leren stellen we onszelf bloot aan de angstaanjagende verwarring. Hoe gaan we met deze persoon om? Welke begrippen hanteert deze Ander eigenlijk? Verwarring is namelijk ontzettend besmettelijk, en daarom moeten we het zo snel mogelijk uitschakelen. Maar misschien is juist zich verspreidende verwarring ook wel ontzettend nodig in een crisis: een individuele crisis en een systeemcrisis. De statistieken die ik liet zien zijn geen vrijbrief voor een beleidsagenda die de arme burger als potentieel verwarde stigmatiseert of die armoede depolitiseert tot ggz-problematiek. Misschien wordt het daarentegen juist tijd dat we allemaal eens onze eigen kaders omver werpen en dieper naar onszelf en de wereld durven kijken.

Meer weten?

Op het congres Personen met verward gedrag hoort u hoe u samen met uw partners samenwerkt aan de aanpak van personen met verward gedrag.

Op de opleiding procesregisseur personen met verward gedrag leert u hoe u de opvang en hulpverlening voor personen met verward gedrag organiseert in uw gemeente.

Op de opleiding regisseur multi-probleemgezinnen leert u hoe u komt tot een integrale aanpak van gezinnen met meervoudige problematiek.

Op de opleiding Overlastcoördinator leert u hoe u verloedering en ernstige overlast in uw wijk aanpakt.