Vijf mythes over sektes ontkracht

Frances Peters, coach bij Freechoice en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en de opleiding ketenregisseur risicojeugd en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme, gespecialiseerd in identiteitsontwikkeling en dwingende subculturen en voormalig lid van een religieuze sekte.

Er zijn veel (voor)oordelen over sekten. Door deze oordelen ontstaat er een verkeerd beeld over sekten en verdiepen veel mensen zich niet in wat er werkelijk speelt. Wij ontkrachten vijf belangrijke mythes over sekten.

Mythe 1: Sekten zijn altijd religieus

Nee, zeker niet. Sekten zijn machtsstructuren en zijn als zodanig niet per se religieus. Het is in basis voldoende een charismatische autoriteit te combineren met een hoogverheven systeem van (geloofs-)overtuigingen, en een gestructureerd controle- en beïnvloedings-systeem. Er zitten ook grote verschillen in de grootte en vorm van de sekten. Naast de categorie Religieuze sekten zijn er: Oosterse sekten; Politieke, racistische en terroristische sekten; Psychotherapeutische, persoonlijke ontwikkelingssekten en Transformatie sekten; Commerciële en Multi-marketingsekten; NewAge sekten; Eén op één of familiesekten.

Mythe 2: Sekten herken je op afstand

Was ’t maar waar. Dat zou het een stuk makkelijker maken. Feit is dat de schadelijke kant van zo’n groep zelden van de buitenkant te zien is. De leden zijn ervan overtuigd dat zij niet in een sekte zitten. Integendeel: hun groep is zelfs beter, verlichter en zuiverder dan de rest van de wereld en het is hun taak buitenstaanders daarvan te overtuigen. De warme gastvrijheid, vriendelijkheid en de (ogenschijnlijke) onzelfzuchtige uitstraling is aantrekkelijk en werkt aanstekelijk. De actieve sekteleden geloven heilig in hun missie en die oprechtheid alleen al heeft een ontwapenende uitwerking op de nietsvermoedende luisteraars en bezoekers. Vaak zien leden pas na jaren dat de leider een eigen, verborgen agenda heeft. Sekten hebben een verticale machtsstructuur, waar de meest loyalen de hoogste posities bekleden. Hoe hoger iemands rangorde, des te meer toegang tot de exclusieve informatie. Er zijn sektarische groepen die heel idealistisch en onschuldig beginnen, met de oprechte wens positieve bijdragen te leveren aan de maatschappij. In de loop van de tijd kan zo’n ‘onschuldige’ groep zich ontwikkelen tot een sekte.

Mythe 3: Mensen die zich aansluiten bij een sekte zijn psychisch zwak

Een typisch geval van ‘blaming the victim’. De verklaring voor de misdaden van de dader, wordt gezocht in het karakter of gedrag van het slachtoffer zelf. Maar zijn sekteleden dan niet dommer, labieler of neurotischer dan degenen die zich niet aansluiten? Met de meerderheid van de leden is er helemaal niets ‘mis’, tenminste, totdat ze met een sektarische groep in contact komen. De meeste sekteleden zijn normale, doorsnee mensen, zelfs bovengemiddeld intelligent, psychisch gezond, goed aangepast, flexibel, vaak idealistisch. Slechts 5 tot 6 procent van de sekteleden hadden grotere psychische problemen, voordat ze lid werden. Dit percentage ligt niet hoger dan onder mensen die niet in sekten zitten (Margaret Thaler Singer, 1995). Sekten zoeken geen mensen met psychische problemen of psychische handicaps. Daar hebben ze eerder last dan voordeel van. Sekten geven de voorkeur aan intelligente, productieve individuen die hun geld en talenten kunnen inzetten voor de groepsidealen, wat die dan ook moge zijn. Er zijn wel factoren die invloed hebben op iemands waakzaamheid en weerbaarheid tegen beïnvloeding.

Mythe 4: Mindcontrol bestaat niet

De gedachte dat mindcontrole bestaat kan heel onprettig zijn. Dat zou namelijk betekenen dat iemand, met kennis van mindcontrole technieken, de ander, zonder dat hij zich daar bewust van is, zijn brein en keuzes, kan sturen. En dat de persoon op die momenten zijn zelfbeschikkingsrecht (tijdelijk) kwijtraakt. Dan kun je spreken van een lichte vorm van hypnose. Dit gaat verder en dieper dan beïnvloeden of indoctrineren alleen. Mindcontrol werkt door het geleidelijk toepassen en opvoeren van de controle over de gedachten van individuen door bijvoorbeeld het eindeloos herhalen van routines (zoals woorden, gebaren, gedragingen), beloon/straf-systeem, diepe (publieke) vernederingen of uitputting na structureel slaap-en/of gezonde voedingsgebrek.

Verschillen van betekenis

Indoctrinatie = het systematisch en eenzijdig onderwijzen van aanvechtbare overtuigingen of opvattingen, met de bedoeling dat deze kritiekloos worden aanvaard.

Beïnvloeden = Invloed uitoefenen op, bewerken, influenceren, manipuleren, mening opdringen.

Mindcontrol uitoefenen = Gebruik maken van beïnvloeding tactieken met het doel iemands onbewuste te sturen en onder controle te krijgen of te houden. Mindcontrol gebeurt dan zonder medeweten of toestemming van de persoon in kwestie.

Mythe 5: Je kunt gewoon uit een sekte stappen

Is iemand eenmaal in een sektarische groep, dan is weggaan niet zo simpel als het voor buitenstaanders lijkt. Er zijn factoren die het proces uit de sekte te stappen vertragen en bemoeilijken: Net als in een huiselijk geweld situatie, waar een man of vrouw jarenlang emotioneel en fysiek wordt mishandeld door de partner, voelt een sektelid zich afhankelijk van de leider en de medeleden. Iedereen binnen zijn leefwereld bevestigt het verhaal van de leider en doet hem aan zijn eigen logica twijfelen. Iemands aanname en innerlijke overtuiging dat het niet mogelijk is weg te gaan, is een van de redenen dat iemand blijft. Die overtuiging is er jarenlang ingestampt door een strak beloon- en straf-systeem. Het gevoel zonder de groep niet te kunnen functioneren is één van de overtuigingen die iemand gevangen houdt in de greep van de sekte. Die aannames en overtuigingen zijn als gevangenismuren voor sekteleden, maar onzichtbaar voor niet-leden. Sekteleiders en hun leden maken ook veel gebruik van emotionele chantage om grip op de leden te krijgen en behouden. Emotionele chantage speelt in op iemands angsten, schuldgevoelens en plichtsgevoelens. De emotionele disbalans die iemand door deze druk ervaart, is te vergelijken met lopen door een dikke mist (FOG= Fear, Obligation, Guilt). Terwijl je verward zoekt naar een weg uit de mist, voert de chanteur de druk nog meer op. De bedoeling is dat je geen tijd krijgt om te checken wat er nou precies met je gebeurt. Is een sektelid echt vrij om weg te gaan wanneer hij wil? Wanneer hij op een gegeven moment weg wil, kunnen er in de tussentijd zoveel gevolgen aan zijn vertrek vastzitten, dat hij dénkt dat het niet mogelijk is weg te gaan, zonder onherstelbare schade aan te richten. Zowel aan zijn eigen situatie, die dramatisch zou veranderen, als die van zijn gezinsleden, familie of dierbare vrienden in de groep.

Meer weten?
Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (religieuze) radicaliserende groeperingen voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u dwingende groepsculturen herkent en opvang en hulpverlening biedt aan uittreders van dwingende groepen.

Op de opleiding ketenregisseur risicojeugd leert u hoe u komt tot een integrale persoonsgerichte aanpak van risicojongeren.