Voorkom onveiligheid en overlast veroorzaakt door verwarde personen

Door de bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg worden er minder verwarde personen opgevangen in instellingen. Veel van deze verwarde personen die te maken hebben met verschillende beperkingen (verstandelijk beperkt, dementie) en verschillende problemen (verslaving, schulden, dakloosheid, illegaliteit) komen onbedoeld op straat terecht. Met hun gedrag zorgen ze niet alleen voor overlast, maar kunnen ze ook een (acuut) gevaar vormen voor zichzelf en hun omgeving.

Gezien de urgentie van het probleem hebben minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en minister Ard van der Steur van Veiligheid en Justitie het landelijk aanjaagteam voor ondersteuning en zorg voor verwarde personen in het leven geroepen. Onder leiding van Liesbeth Spies, burgemeester Alphen aan den Rijn, geeft dit team in hun plan ‘Aandacht voor verwardheid, op weg naar een meer persoonsgerichte aanpak’ aan hoe de problematiek van verwarde personen zal worden aangepakt. Uw gemeente krijgt hierbij de regie. Hoe organiseert u samen met uw partners de opvang en hulpverlening van verwarde mensen in uw gemeente? Aan het woord zijn enkele experts.

Verwarde personen: uitdagingen en kansen

Het afgelopen jaar is de maatschappelijke aandacht voor verwarde personen toegenomen. De politie meldt een toename van het aantal incidenten met verwarde personen – waarvan een aantal ernstig en spraakmakend is. De toename van het aantal incidenten leidt tot meer overlast en tot een groter beroep op de politie en de zorg ((O)GGZ). Maar ook andere partners uit de veiligheidsketen en zorgketen hebben te maken hebben met verwarde personen zoals bijvoorbeeld gemeenten, brandweer, toezichthouders en woningcorporaties. Zo spelen de sociale wijkteams en FACT-teams een steeds grotere rol. De groei van het aantal incidenten zet zich naar verwachting voort. Een van de redenen voor de toename is de ambulantisering van de GGZ zorg. Zo komen vooral personen met lichtere vormen van psychische problematiek niet langer in aanmerking voor beschermd wonen. Daarbij leidt de transitie er nog eens toe dat de gemeenten OGGZ gerelateerde hulp en zorg reorganiseren. Tegelijkertijd komt er nieuwe wetgeving aan die ambulante (dwang)behandeling vereenvoudigd en een betere aansluiting met forensische uitstroom (naar de wijk) faciliteert. Maar ook de hervorming van de Nationale Politie leidt er toe dat bestaande lokale aanpakken moeten worden herzien. Deze ontwikkelingen vragen om nieuwe samenwerkingsafspraken– op rijksniveau en gemeentelijk niveau.
Oberon Nauta, onderzoeker bij DSP Groep en docent op de cursus Omgang met verwarde personen, voerde in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie een onderzoek uit naar het optreden van de politie in relatie tot personen met verward gedrag

Informatie uitwisseling over verwarde personen

Evaluaties van incidenten met verwarde, overlastgevende personen laten vaak zien dat er eerder ingegrepen had kunnen worden als maar de beschikbare informatie vroegtijdig bij elkaar zou zijn gekomen. De Veiligheidsregio Twente nam het initiatief tot CO24dak: Delen Actuele Kennis. Om een cliënt bij te kunnen staan wordt via een innovatieve backoffice dagelijks actuele, feitelijke kennis gedeeld tussen zorg- en veiligheidsprofessionals van de meest uiteenlopende organisaties. Door snel actuele informatie met elkaar te delen weet iedereen die bij een cliënt betrokken is wat er speelt en kan er vroeg worden ingegrepen als het mis dreigt te gaan. De backoffice zorgt er tegelijkertijd voor dat er inzicht in het proces van de ketensamenwerking komt, benodigd voor de regiefunctie.
Wilma van Raalte, projectmanager CO24 bij de Veiligheidsregio Twente, initiatiefnemer van een systeem waarin informatie over verwarde personen wordt gedeeld waardoor interventies van samenwerkingspartners beter kunnen worden afgestemd en momenten om snel in te grijpen beter kunnen worden benut

Het Veiligheidshuis en de aanpak urgente problematiek van verwarde personen

Binnen het veiligheidshuis Rotterdam Rijnmond wordt samengewerkt aan de aanpak van veelplegers, overvallers, huiselijk geweld en jeugd. Door een persoonsgerichte aanpak te bieden samen met de ketenpartners wordt recidive van strafbare feiten succesvol teruggedrongen. Echter, met name binnen de veelpleger aanpak is een top 40 van personen bekend die opvallen door een cumulatie van problemen. Verwardheid is er daar een van, daarnaast zijn er nog meer problemen met (o.a.) agressieregulatie, verslaving, psychiatrie, persoonlijkheidsstoornissen en soms ook verstandelijke beperkingen allemaal gecombineerd in een persoon. Doordat de problematiek rond deze personen zo complex is, is traject naar beheersing eveneens ingewikkeld. Ze zijn moeilijk of niet te plaatsen in reguliere GGZ instellingen. Staat verslaving nou aan de voorgrond van de problemen of is dat de psychiatrie? Is de betrokkene wel behandelbaar, als deze laagbegaafd is? Het beveiligingsniveau van reguliere GGZ instellingen is er niet op toegerust. Doorplaatsen naar beter beveiligde instellingen stuit op allerlei ketenproblemen, waarbij financiering er slechts een van is. Mede door incidenten in het land is er een groeiend draagvlak om door deze impasses heen te breken.
Kees Zeebregts, docent op de opleiding Overlastcoördinator en procesregisseur bij het Veiligheidshuis Rotterdam Rijnmond, waar gemeente, openbaar ministerie en zorginstellingen samenwerken aan de aanpak van verwarde personen

De verwarde persoon, lang niet altijd helder

De verwarde medemens die we tegenkomen in de openbare ruimte zorgt voor veel overlast. in veel gevallen is er sprake van een combinatie van verschillende factoren die tot verwardheid lijdt. Frustratie, onmacht, persoonlijkheidsstoornis, psychische problematiek, culturele achtergrond en……middelengebruik. Vaak is het een combinatie van factoren en dan is het goed te weten hoe u om moet gaan als er vermoeden is van middelengebruik. We kunnen onze omgang aanpassen om zo mogelijk escalatie te voorkomen en ten minste meer de regie te houden over de situatie. Een juiste inschatting of alcohol- en/of drugsgebruik een gevolg of oorzaak is van verwardheid is van belang. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verslaafde die al lange tijd geen dosis meer heeft “gescoord” en te maken heeft met ontwenningsverschijnselen. Daar komt bij dat voor deze verslaafde één doel hoog boven alle andere doelen staat: “scoren”. Als de persoon tegenover hem daarbij kan helpen (bijvoorbeeld hem de financiële middelen verschaft) dan zal hij dwingend zijn. Maar als de persoon tegenover hem juist een belemmering vormt (bijvoorbeeld omdat hij daardoor niet op tijd bij zijn dealer kan zijn) zal hij niet veel aandacht hebben, snel akkoord gaan of gewoon halverwege het gesprek weg gaan. De mens die zichtbaar onder invloed is van alcohol, drugs en/of medicijnen vraag ook een specifieke aanpak. Afhankelijk van het middel waarvan hij onder invloed is, zal hij agressief kunnen zijn, zich niet kunnen concentreren, verbale boodschappen niet tot zich nemen, storend gedrag vertonen etc, etc. Of er nu sprake is van iemand die geregeld (bijvoorbeeld vanuit verveling of gewoonte) onder invloed is of van iemand met verslavingsproblematiek, het vormt een belemmering. Een belemmering in de omgang, in het nakomen van afspraken, in het vinden van werk, in het zich correct gedragen, een gedegen huishoudboekje. Als u als hulpverlener een goede inschatting van de situatie kan maken en daar met uw deskundigheid op een goede manier weet te anticiperen, dan heeft u als baliemedewerker, ordehandhaver de regie weer terug. Dan bent u meer meester over de situatie en daarmee wordt de overlast voor de gesprekspartner maar ook voor de overige mensen die aanwezig zijn tot een minimum beperkt.

Harry Rienmeijer, directeur van Trafieq en docent op de cursus Omgang met verwarde personen, adviseert instellingen over middelengebruik, wetgeving en veiligheid

Omgang met verwarde personen

Vanuit het werkveld Openbare Orde & Veiligheid constateert Actium Nederland een stijging van het aantal verwarde personen. Steeds vaker komt deze doelgroep in negatieve aanraking met Justitie, waarbij het onderscheid patiënten (behoeven psychische zorg) en de zogeheten niet-patiënten gehanteerd dient te worden. Welke organisaties maken deel uit van de bijbehorende sociale kaart in deze? Op welke wijze acteert het sociaal wijkteam als het instrument binnen het Sociaal Domein? Dienen wellicht nog andere partijen de handen in een te slaan? Opvang Verwarde Personen is een voorbeeld van een toe te juichen kruisbestuiving tussen Politie Haaglanden en Palier, waarbij Palier als doel heeft het bieden van forensische psychiatrische expertise en GGZ Reclassering.
Het is meer dan noodzakelijk dat ketenpartners met betrekking tot deze problematiek elkaar weten te vinden ten behoeve van een integrale effectieve aanpak.
Ilvan Sahetapy, manager bij Actium, de specialist op het gebied van veiligheid en leefbaarheid

Rust, reinheid en regelmaat

Het is een illusie om te verwachten dat verwarde personen ooit ontward zullen en kunnen worden. De jeugd van tegenwoordig heeft veel last van informatiestress door te veel input, keuzes maken wordt steeds lastiger. Had je vroeger de keuze tussen jam, pindakaas of iets hartigs op je brood. Daar heb je tegenwoordig al meer dan 20 soorten jam. Voor ‘verwarde” jeugd is het heel belangrijk dat er iemand naar ze luistert waarbij ze overeenkomsten kunnen vinden en daarmee vertrouwen kunnen vinden. Zoals vroeger is rust, reinheid en Regelmaat belangrijk maar het meest belangerijke is structuur, structuur en structuur. Structuur geeft houvast en duidelijkheid. Voor hulpverleners en overheid is het belangrijk dat men gaat zien dat een faciliterende rol gewenst is. Met de behoefte personen teveel te willen helpen ontneem je vaak de gelegenheid dat personen het zelf mogen leren en dus ook fouten mogen maken. Niet alle personen op gelijk niveau willen trekken, rekening houden met dat de eerste 3 treden van de pyramide van Maslow vaak voldoende is. Praktisch, pragmatisch inzetten en vooral durven samen te werken. De basis bed, brood en bad is voor elk mens van onschatbare waarde. Overlast, wat is overlast? Ieder persoon is uniek en ieder persoon beleefd dingen weer anders, jongeren met een veilige basis zorgen minder voor overlast. Altijd weer in gesprek, communicatie en vertrouwen is de basis.
Nanette de Jong, initiatiefnemer van Digg Out en betrokken bij een project in Almere waarbij een vangnet werd gecreëerd voor zorgwekkende zorgmijders

Meer weten?

Op de cursus Omgang met verwarde personen leert u hoe u de opvang van en hulperlening aan verwarde personen organiseert in uw gemeente