Vrijspel voor uitbuiters

Renske Postuma, eigenaar van BuroRens, hoofddocent van de opleiding regisseur mensenhandel, docent integrale Veiligheid bij de NHL Hogeschool en betrokken bij het Expertisecentrum Veiligheid van de Avans Hogeschool, expert op het gebied van mensenhandel.

Met enige regelmaat lezen we in de lokale kranten over de zogenaamde economische uitbuiting. Een Nederlandse werkgever of uitzendbureau betaalt zijn werknemers slecht, ze wonen in erbarmelijke omstandigheden, moeten lange uren maken voor een hongerloontje, verplicht kopen in het winkeltje van de eigenaar etc. etc. Je raakt er aan bijna aan gewend.

Economische uitbuiting

Met een keurig woord noemen we dat “economische uitbuiting”, waardoor het ontdaan is van de rauwe werkelijkheid, van te weinig wc’s, stank, kakkerlakken, letterlijk wonen in de kast van Harry Potter, maar dan 100 keer smeriger. De burgemeester van Someren drukte het naar aanleiding van de inmiddels bekende situatie van de aspergetelers in Someren uit zoals het gewoon is: “een situatie die meer aan slavernij deed denken dan aan een modern bedrijf van deze tijd”. Of zoals een toezichthouder verzuchtte “ik wist niet hoe smerig de mensen in onze stad moesten wonen, maar om een of andere reden word je er ook door gehard”. Economische uitbuiting is een van de verschijningsvormen van mensenhandel (art 273f Sr).

Aangifte doen van mensenhandel

In de krant ontbreekt meestal hoe het verder moet met de mensen gaat na de uitbuitingsituatie. Met name bij deze situaties is het aantonen van mensenhandel, moderne slavernij lastig. Ze krijgen bedenktijd om te overwegen of ze aangifte willen doen. Mogelijke slachtoffers kunnen dan gebruik maken van de B8/3 regeling. In die tijd hebben ze huisvesting en een uitkering. Maar wat gebeurt er met ze, als er onvoldoende bewijs is voor mensenhandel? Wat bij overige uitbuiting regelmatig voorkomt. De hoeveelheid jurisprudentie is nog beperkt. Economische uitbuiting wordt nog maar elf jaar, sinds 2005 gezien als een misdaad tegen de persoonlijke vrijheid.

Onvoldoende bewijs

Als het uiteindelijk geen zaak wordt wegens onvoldoende bewijs, dan wordt ook die zogenaamde B8-3 status opgeheven. En dan bestaat de kans dat er weinig belangstelling meer is voor de mensen daarachter. Maanden heb je vanuit bijvoorbeeld een Oost-Europees land in ons land keihard gewerkt, ver weg van je familie, voor letterlijk niets. Je nek uitgestoken om aangifte te doen, er komt niets van terecht en je krijgt je salaris ook nog niet eens. De arbeidsinspectie legt het bedrijf wel boetes op, met bedragen van tienduizenden euro’s tegelijk, maar zien de werknemers, uitgebuite mensen daar wel van wat van terug? Nee, die moeten met een arbeidsrecht advocaat hun geld zien te krijgen. Gelukkig zijn er wel organisaties, bijvoorbeeld Fairworks, die daarbij kunnen ondersteunen.

Boete illegaliteit geeft uitbuiters vrij spel

Maar hoe zit het met de illegale (al dan niet door gebrek aan kennis, of door bedreiging, of bewust zonder papieren) arbeidsmigranten? Zijn vluchtelingen een kwetsbare groep? Gaat die groep nog aangifte doen? Als de illegale nog eens extra bedreigd wordt door de malafide huisbaas of malafide werkgever met een boete die net zo hoog is als hun loon wat ze dachten te verdienen in die paar maanden? Naast de risico’s van het verlies van huisvesting en werk al dan niet met de bijbehorende intimidatie? Ik denk het niet. De boete zal mensen die uit pure armoede hier komen werken niet tegenhouden om de komen, wel tegenhouden om aangifte te doen van zware misstanden. Vrij spel voor de uitbuiters.

Iedereen moet zich aan de regels houden

Laat het wel duidelijk zijn. Ik vind dat in principe dat alle arbeidsmigranten zich aan onze arbeidsmigratieregels moeten houden. Maar mocht iemand desondanks alles toch in een uitbuitingssituatie terecht komen, dan is op passende hulp zeker op zijn plaats. Slachtoffers mensenhandel, economische uitbuiting hebben vaak specifiek behoeften. Zoals het ondersteunen bij het zoeken van normaal werk, met passend loon wat ook wordt uitbetaald en acceptabele huisvesting. Belangrijk is dat er voor grote groepen snel tijdelijk schone, brandveilige huisvesting beschikbaar is/kan zijn.

Pak de uitbuiters aan, niet de slachtoffers

Als we mensenhandel, economische uitbuiting willen uitbannen dan moeten we (uitgebuite) illegalen geen boete geven. Pak in plaats daarvan de echte criminelen aan. Ontneem de gelegenheid, de winst en vergroot de pakkans. In het geval van overige uitbuiting betekent dit de malafide werkgevers, de malafide uitzendbureaus, de huisjesmelkers. Straf ze diep in de portemonnaie. Geef vaak en veel forse boetes. Ook aan huisjesmelkers, met name diegene arbeiders verbieden zich in te schrijven. Een andere optie is het vaker ontkoppelen van wonen en arbeid, waardoor de afhankelijkheidsrelatie wordt doorbroken. Accepteer als overheid alleen verhuur van normale kamers/woonruimte met enige privacy.

Zonder signalen geen aanpak

De aangiftebereidheid is laag. Economische uitbuiting is dan ook een zogenaamd “haaldelict”. Je moet op zoek gaan om het te zien. Dat betekent dat het belangrijk is om mensen te trainen in het herkennen van signalen mensenhandel overige uitbuiting. Leer de signalen te veredelen en waar nodig om te zetten in acties. Ga vooral actief door met de (keten)aanpak mensenhandel. En blijf als overheid de malafide uitzendbureaus hard aanpakken. Voorkomen is nog beter. Informeer arbeidsmigranten over de rechten en plichten, ook in de taal van het land van herkomst. Blijf de zelfredzaamheid van de arbeidsmigranten stimuleren. Belangrijk is ook dat er wordt gedacht aan de eigen medewerkers; intimidatie en bedreiging door dubieuze personen moet onderwerp van gesprek kunnen zijn. Kortom, zorg ervoor dat gemeenten tenminste het basisniveau aanpak mensenhandel op orde hebben.

Tot slot

Gelukkig zijn er in Nederland ook veel werknemers en arbeidsmigranten die werk hebben met een normaal salaris en dat ook uitbetaald krijgen en acceptabele huisvesting kunnen huren. Dit is goed voor de arbeidsmigranten, maar vooral ook voor de autochtone Nederlanders. Geen valse concurrentie meer en minder overlast. Laat dat het normale beeld worden.

Meer weten?
Op de opleiding regisseur mensenhandel leert u van o.a. Renske Postuma hoe u misstanden van mensenhandel waar mogelijk voorkomt en met ketenpartners aanpakt.