Wat kan je als burger doen in de opsporing?

Een burger die geen politieagent is mag zelf onderzoek doen naar zaken waar hij misdaad vermoedt. Na de zomer komt de juridische analyse ‘Verantwoord burgeronderzoek’ uit tijdens de cybersecurity week van the Hague Security Delta. Voor bezorgde ouders en mensen die de wereld een klein beetje beter willen maken. Samen met de miljoenen andere computergebruikers.

Lucien Stöpler, oprichter en eigenaar van Justice in Practic en docent op de cursus Big Data en Beleid in vrede, recht en veiligheid.

Eigenrichting

Dat de politie aangaf niets te kunnen met de melding die hij deed over mogelijke achtervolging van zijn dochter vond Johan onterecht. Maar toen de Brabantse vader er achter kwam dat het leuke 19-jarige Facebook contact die het op zijn jonge dochter gemunt had, een 48 jarige tbs’er en bekende pedofiel was, werd hij bezorgd en boos. Hij verzamelde meer informatie terwijl hij de politie bleef berichten met zorgelijke meldingen. Toen Johan een signaal kreeg over de locatie van zijn subject, verzocht hij de politie om in te grijpen omdat hij het anders zelf zou doen. De politie greep niet in, maar pakte Johan wel op toen deze een paar harde klappen had verkocht aan de degene die zijn dochter wilde. Eigenrichting, oordeelde het OM, en strafte Johan. Later volgde ook een straf voor de oud-tbs’er, voor huisvredebreuk. Wat had Johan kunnen doen om zijn zorgen goed te onderbouwen en de politie in actie te krijgen?

Rechtvaardigheid

Opsporing is een domein van de staat, dat wil zeggen dat de staat exclusief bevoegd is om – desnoods met gebruik van wapens – verdachten te onderzoeken en hen te straffen. Maar het is een misvatting dat mensen die geen opsporingsambtenaar zijn daar niet aan kunnen bijdragen. Sterker nog, zonder burgers zouden ongeveer 85% van de misdaden niet opgelost worden. Het verschil met de opsporingsambtenaar is dat een burger wel gegevens mag verzamelen, maar niet straffen. Vader Johan deed niets verkeerd door informatie te verzamelen, maar wel door de verdachte te straffen.

Bedreigd

Voor Johan stond vast dat zijn dochter bedreigd werd door een oud-tbs’er en het feit dat de politie hier niets tegen deed vond hij onacceptabel. Uit onderzoek blijkt dat mensen het niet accepteren als ze menen te weten dat iemand iets ernstigs heeft misdaan zonder dat die daarvoor gestraft is. Ze accepteren dan makkelijker dat men het recht in eigen hand neemt om zo iemand zelf te straffen, ook al weet men dat het niet mag. Johan had ook veel steunbetuigingen gehad toen hij de man die zijn dochter begeerde in elkaar had geslagen. En zo gaat het bij alle ernstige en onbestrafte criminaliteit: als de overheid niets doet ervaart dat men als een onacceptabel onrecht waartegen eigenrichting acceptabel is.

Onrecht

Het verandert als de dader is gestraft, in dit geval niet zwaar, maar wel met een erkenning en een repressaille voor de overtreding. Daarmee, blijkt ook uit onderzoek, daalt ook de acceptatie om deze man zelf te straffen. Een straf van de overheid, elke straf, vermindert de acceptatie van eigenrichting. Eigenrichting is een reactie op een ervaren gevoel van onrecht dat mensen accepteren als de staat niets doet. Wat beter dan, dan mensen uitnodigen zelf bij te dragen aan recht met burgeronderzoek? Het verbetert de respons op criminaliteit en vermindert eigenrichting.

Burgerbevoegdheden in het internettijdperk

Veel frustratie komt voort uit de wetenschap dat onschuldige mensen slachtoffer worden van criminelen, die hiervoor niet gestraft worden. Vooral als het kinderuitbuiting betreft, is het voor velen onacceptabel. Wanneer je vermoedens hebt, zoals Johan hierboven, buiten heterdaad, kan het lonen om meer informatie te verzamelen over iemand. Uit de inventarisatie blijkt dat je een recht hebt op informatieverzameling die uitstrekt tot onder andere het volgen van iemand, navraag doen, gesprekken opnemen, sociale media nagaan en compters betrokken zijn bij een mogelijke misdaad, hierop inbreken. Dat zijn verstrekkende bevoegdheden, sommige van de bevoegdheden reiken verder dan wat de politie mag doen, zeker als ze dit zonder tussenkomst van een officier van Justitie of rechter gaat. Wanneer je iemand op heterdaad betrapt op een misdaad, ben je bevoegd een burgerarrest te doen, iemand vasthouden tot de politie komt.

Online criminaliteit

In deze tijd is veel criminaliteit online, waarbij persoonlijk materiaal wordt gepubliceerd of verkocht. Denk aan kinderporno maar ook andere (zeer) persoonlijke gegevens. Bevoegdheden voor het bestrijden van online criminaliteit zijn minder uitgekristalliseerd, echter. Iemand ‘volgen’ op internet betekent al snel inbreken op een beveiligde verbinding. Gegevens van internet over iemand verzamelen staat vrij zolang het min of meer vrijelijk toegankelijk is (zoals Facebook) maar van iemands computer? Dat is al snel diefstal.

Online burgerarrest

Maar het juridisch systeem in Nederland – en de meeste andere Westerse landen – is zo ingericht dat voor het bewijzen van ernstige criminaliteit, dit soort gegevens verzamelen wél legitiem is. Het is niet een inbreuk op iemand’s privacy om zijn computer in te breken als je daarmee kan aantonen dat hij iets heel ernstigs had gedaan. In Nederlandse jurisprudentie zijn enkele gevallen bekend. Zo zijn een aantal grote misstanden aan het licht gekomen, bijvoorbeeld dat de beveiliging van computersystemen met zeer gevoelig materiaal, zo lek was als een mandje. Een interessant gevolg is wat wij de ‘online burgerarrest’ zijn gaan noemen. Dat is een situatie waar je inbreekt op iemands computer en deze met een stukje malware onklaar maakt totdat de politie is gearriveerd om onderzoek te doen naar de situatie. Uit het onderzoek dat we hebben gedaan blijkt ons dat het mag. Waardoor we als burgers ook online misdaad kunnen monitoren en kunnen ingrijpen als nodig.

Mogelijkheden

De mogelijkheden hiervan zijn interessant. We zijn met veel computergebruikers op de wereld. Dat is ook de reden dat computercriminaliteit zo’n vlucht neemt. Zo’n vlucht dat de politie er hopeloos bij achterblijft. Wij ontwikkelen een juridisch onderbouwd systeem dat mensen over de hele wereld aan bepaalde online dossiers, bijvoorbeeld van personen die bekend zijn als uploaders van kinderpornoplaatjes. Zodra iemand kan achterhalen waar vandaan deze plaatjes worden geüpload, kunnen we die computer bevriezen en de politie inlichten. Want iedereen heeft buren, ook al zit je op internet in een anonieme mist, je bent nooit helemaal alleen. Het introduceren van serieuze sociale controle tegen deze ernstige misdaad zal onze wereld iets rechtvaardiger maken.

Meer weten?

• Op de cursus Predictive profiling leert u hoe u afwijkend gedrag signaleert en dreigingen in de omgeving voorkomt.
• Op de cursus Big Data en Beleid in vrede, rechte en veiligheid leert u hoe u aan de hand van Big Data veiligheidsproblemen voorspelt en waar mogelijk voorkomt.
• Op de cursus Informatie uitwisseling in de veiligheidsketen leert u hoe u informatie verzamelt, analyseert en uitwisselt in samenwerking met uw veiligheidspartners.
• Op de cursus Waarheidsvinding leert u hoe u door de waarheid te achterhalen een einde kan maken aan een ongewenste situatie.