Welke aanpak van ondermijnende criminaliteit vergroot leefbaarheid?

Ondermijnende criminaliteit krijgt steeds meer aandacht in centrumgebieden, vakantieparken en bedrijventerreinen. Het frustreert het economisch functioneren, de leefbaarheid en de veiligheid van deze gebieden namelijk steeds verder. John Bardoel, adviseur en partner bij Ginder, pakt ondermijnende criminaliteit aan in diverse gebieden. Hierbij staat een gebiedsgerichte aanpak met zowel repressieve als preventieve middelen centraal.

De problemen van ondermijnende criminaliteit

“In de loop der jaren hebben we in verschillende gebieden gewerkt, zoals de Witte de Withstraat in Rotterdam. Enkele decennia terug kon je hier makkelijker een pond cocaïne scoren dan een punt appelgebak, nu is het een gebied dat Rotterdam kleur geeft door actief te sturen op de gewenste invulling van panden met bij het gebied passende ondernemers”, aldus John. Ondermijnende criminaliteit frustreert niet alleen de manier waarop wij wonen en leven, maar het hele economische ecosysteem in een gebied. ‘Ondernemers’ met inkomsten uit illegale activiteiten concurreren met legale ondernemers die hun huur proberen te betalen. “Ik vergelijk ondermijning met een troebel aquarium, waardoor de rest van het ecosysteem niet functioneert. Een vakantiepark of centrumgebied is ook een ecosysteem, waar een ongezond onderdeel de rest van het geheel kan frustreren. Dat is helaas niet altijd zichtbaar.”

De aandacht voor ondermijning groeit

Ondermijnende criminaliteit is moeilijk zichtbaar, waardoor er pas vrij recent aandacht is voor de impact van ondermijning. Hier zijn een aantal redenen voor:

• Veiligheid- en leefbaarheidsproblematiek wordt steeds schrijnender en urgenter. Vakantieparken worden bijvoorbeeld gebruikt als uitvalsbasis voor motorclubs, mensen aan de rand van de samenleving vinden hier hun toevlucht. Hierdoor klontert er allerlei problematiek samen.
• De hardnekkigheid van ondermijning begint meer zichtbaar te worden. Ondermijning gecombineerd met andere problematiek waar gebieden mee geconfronteerd worden, zorgt dat gebieden in een negatieve spiraal terechtkomen.

Ondermijning komt daardoor ook op andere agenda’s dan enkel de veiligheidsagenda, zeker in centrumgebieden. Vakantieparken krijgen al wel langer aandacht vanuit veiligheidsperspectief. “Seinpost, een van de moederbedrijven van Ginder, heeft de basis gelegd voor de aanpak van vakantieparken op de Veluwe. Leefbaarheidsvraagstukken, veiligheid en sociale problematiek waren de aanleiding om ondermijnende criminaliteit aan te pakken.”

Hoe kun je ondermijning herkennen?

“Veiligheidsprofessionals hebben een bepaald onderbuikgevoel als ze door een gebied lopen. Je ziet bijvoorbeeld een vervallen chalet op een vakantiepark, maar ook in centrumgebieden zijn er duidelijke signalen. De etalages van winkels zijn afgeplakt, bedrijven zijn op de aangegeven tijden dicht of er zijn nooit klanten. Allemaal signalen dat er iets niet klopt”, aldus John. Je kunt op deze manier ondermijnende criminaliteit herkennen, maar handelen op basis van een onderbuikgevoel gaat niet. Gelukkig zijn er allerlei methoden om het onderbuikgevoel te objectiveren. Je laat er verschillende analyses op los, bijvoorbeeld vanuit economisch perspectief. Is het überhaupt logisch dat er bedrijven zitten? Daarnaast zijn er stappenplannen ontwikkeld door Avans en het RIEC waarmee je een geobjectiveerd informatiebeeld opbouwt van de kans op ondermijning.

Economische principes verwerken in de aanpak

John gelooft dat een repressieve aanpak alleen van ondermijnende criminaliteit niet tot het gewenste effect leidt. “Je moet zowel de rotte appels verwijderen, alsook nieuwe stukken glanzend fruit in de schaal leggen. We zagen dat de traditionele repressieve aanpak van de stok inzetten geen resultaat bracht, daarom hebben we economische principes verwerkt in de aanpak bij de Witte de Withstraat in Rotterdam. We hebben samen met de gemeente panden gehuurd en aangekocht om rotte appels uit het gebied te halen, daarnaast hebben we ruimte gemaakt voor ondernemers die wel op een legale manier een boterham willen verdienen. Zij dragen bij aan het economisch functioneren, de leefbaarheid en de veiligheid in het gebied.” Dezelfde aanpak is toegepast in Arnhem, waar de inzet van ‘economie’ heeft geleid tot wat nu bekend staat als het Modekwartier.

Werk naar een toekomstbeeld en breek de neerwaartse spiraal

“Je kunt verschillende repressieve en preventieve middelen combineren om ondermijnende criminaliteit aan te pakken”, aldus John. Enkele voorbeelden van repressieve instrumenten zijn:

• De exploitatievergunningplicht gekoppeld aan Bibob naleven, om te focussen op de financiering van een bedrijf.
• Het Damoclesbeleid, ofwel bedrijven sluiten waar dingen gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen.

De genoemde voorbeelden zijn repressief van aard. Deze instrumenten combineren met preventieve en stimulerende methoden werkt, volgens John, goed. Je denkt hierbij bijvoorbeeld aan een toekomstbeeld creëren van een bepaald gebied. Geef hiervoor antwoord op vragen als:

• Hoe ziet een vitaal centrumgebied eruit?
• Hoe ziet een goed functionerend vakantiepark eruit?
• Wat is een fijne wijk om in te wonen?

Als je hier een beeld bij hebt, geeft dat richting om de neerwaartse spiraal van ondermijning te doorbreken. Het geeft daarnaast richting aan alle betrokken partijen, zoals vastgoedeigenaren, ondernemers en gemeenten. Je weet namelijk wat je van elkaar kunt verwachten en welke middelen je in kunt zetten om het gewenste toekomstbeeld te bereiken. Deze middelen kunnen fysiek zijn, zoals delen van vakantieparken slopen en hier woningen bouwen of ondernemers stimuleren om naar een centrumgebied te gaan. Een andere optie is de juiste beleidskaders en planologische kaders creëren om ondermijnende criminaliteit aan te pakken.

Investeer in een aanpak van ondermijnende criminaliteit

Het gewenste toekomstbeeld bereiken, vraagt om de inzet van middelen. Je denkt hierbij aan de inzet van professionals die de juiste expertise hebben om een verbindende en aanjagende functie hebben, maar ook aan het geld, de mankracht en de energie die je moet investeren om het tij te keren. Je moet bijvoorbeeld investeren in integrale controles, maar ook in een stimuleringsregeling voor potentiële legale ondernemers. De transformatie van een gebied is vaak een proces van de lange adem voor alle betrokken partijen. Je moet stap voor stap een negatieve spiraal doorbreken en een opwaarts pad vinden. “Vergeet niet dat het ontstaan van ondermijnende criminaliteit ook een proces van jaren is. Het is dan ook niet gek dat je jarenlang bouwstenen op elkaar zet om het tij te keren in een gebied. Ondermijnende criminaliteit is overal anders door de omvang, de spelers, de beschikbare middelen en de urgentie. Ieder project vraagt dan ook om ruimte om te experimenteren met instrumenten, wat past en werkt? Fouten maken is inherent in dit soort gebieden, zolang je er maar van leert.”

Leer van praktijkcases

Je leert veel van praktijkvoorbeelden van anderen. John: “of het nu gaat om een bedrijventerrein, vakantiepark of centrumgebied, we zien overeenkomstige principes omtrent de aanpak van ondermijning. We brengen hier verbinding in aan tijdens de opleiding Gebiedsgerichte aanpak van leefbaarheid en veiligheid van SBO.” Je leert van de lessen vanuit verschillende gebieden. “Ik merk dat deelnemers leren van de casuïstiek van docenten, maar ook van de praktijkervaring van deelnemers. Gedurende de opleiding komt het repressieve spoor aan bod, over wetgeving en het juridisch instrumentarium, maar ook de preventie van ondermijning komt aan bod. We kijken hier niet alleen naar de Nederlandse context, maar ook naar de situatie in het buitenland. De wet- en regelgeving is hier weer net iets anders, wat voor- en nadelen heeft.”

Transformeer kwetsbare gebieden

Het uitwisselen van praktijkervaring is heel erg leerzaam en waardevol bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit. Juist omdat een succesvolle aanpak vraagt om experimenteren en een toekomstgerichte visie. Wil jij weten hoe je ondermijning herkent en welke multidisciplinaire aanpak werkt? Schrijf je dan in voor de opleiding Gebiedsgerichte aanpak van leefbaarheid en veiligheid! Deze opleiding is ook Incompany mogelijk, als je binnen jouw organisatie of gemeente gericht ondermijnende criminaliteit aan wilt pakken.