De wet Bibob en de aanpak van georganiseerde misdaad

Illegale hennepkwekerijen, vastgoedcriminaliteit, mensenhandel, witwaspraktijken… Criminelen verplaatsen zich van de onder- naar de bovenwereld. Ze gebruiken plaatselijke infrastructuren en faciliteiten. De Wet bevordering integriteitsbeoordelingen openbaar bestuur (Wet bibob) heeft als doel te voorkomen dat de overheid, door het verlenen van vergunningen, het verstrekken van subsidies of het gunnen van overheidsopdrachten onbedoeld criminele activiteiten faciliteert. Uit onderzoek van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid van het ministerie van Veiligheid en Justitie blijkt dat een grote groep gemeenten nog geen bibob beleid hebben opgesteld of slechts beperkt gebruik maakt van de wet bibob. Hierdoor bestaat het risico dat deze gemeenten onbedoeld criminele activiteiten faciliteren. Hoe past u de wet Bibob toe bij de aanpak van georganiseerde misdaad in uw gemeente? Aan het woord zijn een aantal experts over de toepassing van de wet Bibob.

 

Als 1-overheid doorpakken naar het effectief verstoren van crimineel ondernemerschap

Criminele ondernemers blijken uiterst succesvol te zijn. Zij  maken steeds vaker gebruik van faciliteiten, die de overheid hen biedt. Door hun onrechtmatig verkregen  middelen en gelden in het economische circuit te brengen, krijgen dit soort criminele handelingen een legaal dekmantel. Hierdoor raakt de overheid ongewild en onbewust betrokken bij criminele praktijken.

Om als overheid weerbaar te worden en integer te blijven, is het nodig om de criminele ondermijnende industrie als productieketen met schakels te beschouwen. Om deze vervolgens vanuit een gecoördineerd en samenhangend veiligheidsoptreden daadkrachtig en effectief te verstoren. De wet Bibob is één van de instrumenten die hierbij ingezet kan worden.  

Caspar Hermans, programmadirecteur Taskforce Brabant Zeeland, voorheen plv. directeur rechtshandhaving en criminaliteitsbestrijding binnen het Ministerie van Veiligheid & Justitie.

 

De rol van de bibob coördinator

Ondermijning van de maatschappij kent vele verschijningsvormen. Als overheid is het van groot belang om de eigen integriteit te waarborgen. De Wet Bibob biedt daar mogelijkheden voor. Hoe versterk je jouw rol als Bibob-coördinator binnen de gemeente?

Met de verbreding van de wet Bibob zijn meer afdelingen en partners ermee in aanraking gekomen. Voor Bibob-coördinatoren een uitdaging om deze partners mee te nemen in de verandering. Samenwerken aan veiligheidsvraagstukken vraagt vertrouwen tussen spelers. Toepassing in nieuwe sectoren vraagt om nieuwe beleidskaders, gedragen uitgangspunten en betrokkenheid. En waarom zou die samenwerking beperkt worden tot het publieke domein? Welke rol kunnen bedrijven en burgers vervullen? Hoe ga je om met deze verandering? Welke uitdagingen brengt dat met zich mee in je adviezen? Hoe sluit je aan op, voor jou nieuwe, beleidsthema’s en neem je de betrokkenen mee vanuit jouw en hun belangen?

In mijn dagelijkse adviespraktijk ervaar ik dat draagvlak en de betrokkenheid van groot belang zijn. Die ontwikkel je door samen te verkennen en nieuwe mogelijkheden te bespreken. Gezamenlijk brainstormen over toepassingsgebieden, effecten van inzet van Bibob bespreken en samen bepalen hoe je die inzet, maken dat de thematiek gaat leven. En daardoor kunnen we de mogelijkheden van de wet ook effectief inzetten ter preventie.

Mark Albers, adviseur veiligheid en innovatie bij Van Aetsveld, adviseert en begeleidt politie, justitie en gemeenten bij de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit

 

De burgemeester en Wet Bibob; een “joli mariage”?

De ontwikkeling van de veiligheidsagenda van de gemeente is sterk uitgebreid de afgelopen jaren. Termen als regie, bestuurlijke aanpak, integraliteit spelen een steeds belangrijkere rol. Grenzen tussen strafrechtelijke, fiscale en bestuurlijke aanpak zijn vervaagd. Zelfs de sturing en interventies worden voortaan integraal bepaald. Dit is mede de danken aan de uitbreiding van de instrumenten (waaronder BiBob) die het bestuur tot haar beschikking heeft. Maar meer bevoegdheden betekent ook meer verantwoordelijkheden voor het bestuur. Hoe gaat het bestuur hier mee om en tot welke spanning kan dit leiden? Het afwegen van bijvoorbeeld economische belangen ten opzichte van een veiligheidsbelang kan hierbij een rol spelen. Wat betekent dit voor de individuele afweging van een burgemeester en wat is de verwachting over de wijze van advisering?

Jack Mikkers, burgemeester van de gemeente Veldhoven en voorzitter van de Integrale Stuurploeg aanpak Georganiseerde Criminaliteit van de eenheid Oost-Brabant, waar gemeenten, politie, openbaar ministerie en de belastingdienst samenwerken aan de aanpak van georganiseerde misdaad

 

De wet Bibob en informatie uitwisseling

De mogelijkheden om informatie met elkaar te delen tussen gemeenten en gemeenten en andere diensten die betrokken zijn bij een integriteitstoets is van groot belang. Ten eerste omdat veel gemeenten nog niet veel kennis hebben van de sectoren waarover zij  geacht worden waakzaam te zijn tegen integriteitsschendingen. Uitwisselen van informatie helpt gemeenten een beter beeld te krijgen van de trends, risico’s en belangrijke personen in de sectoren. Ten tweede maakt het nieuwe regime meer informatie beschikbaar om te toetsen. De mogelijkheden om informatie uit te wisselen zijn nog niet optimaal benut omdat de vragen nog niet altijd scherp zijn en de doelen van de informatie nog niet verder reiken dan een integriteitstoets. Bibob coördinatoren krijgen door de vernieuwde wetgeving dus twee bronnen van informatie die ze moeten coördineren en inzetten om tot een goed oordeel te komen.

Die coördinatie zal niet vanzelf gaan en kan het beste worden ingevuld door het opzetten van samenwerkingsverbanden. Dat zullen niet dezelfde verbanden zijn als de RIEC’s – die hebben immers vooral beschikking over strafrechtelijke informatie uit het verleden. Succesvolle coördinatoren weten informatie over de sector, bedrijfsspecifieke informatie, economische informatie en de klassieke Bibob bestanden te combineren. Dat klinkt als veel informatie en dat is het ook als je dat alleen allemaal wil behappen. Het opzetten van samenwerkingsverbanden om de informatiepositie en het begrip te vergroten zorgt bij een aantal gemeenten voor een grotere slagkracht. 

Wanneer je invulling wilt geven aan een gezamenlijke analyse binnen de grenzen van de wet loop je tegen beperkingen aan op wat je kunt delen met elkaar. Anonieme gegevens waar het kan, specifiek benoemde typen gegevens waar daarvoor een sterke toegevoegde waarde is waar dat moet. Deze mogelijkheden worden steeds belangrijker om binnen gemeenten – en zeker ook binnen kleinere gemeenten omdat grote gemeenten een sterke afschrikwekkende werking hebben vanwege het scherpe beleid. Daar kunnen in de meeste gemeenten nog veel stappen in worden gemaakt.

Lucien Stöpler, jurist en organisatiedeskundige, is gespecialiseerd in de samenwerking van veiligheidspartners, adviseert en traint politie, gemeenten, openbaar ministerie, veiligheidshuizen en RIEC’s bij het uitwisselen van informatie

 

De gesprekstechnieken van de bibob coördinator

Ongewild criminaliteit ondersteunen, oneerlijke concurrentie en vermenging van boven- en onderwereld voorkomen. En dat allemaal voorafgaande aan het verlenen van een vergunning, subsidie of het gunnen van een aanbesteding of in vastgoedtransacties met de overheid. Dus wordt de integriteit van de aanvrager nauwkeurig onderzocht en draait alles om informatie over de aanvrager. 

Daarbij kan in een gesprek de aanvrager zelf ook  als belangrijke bron van informatie worden benut. Op welke wijze wordt dit gesprek met de aanvrager voorbereid en vorm gegeven? En wat is het doel van dat gesprek precies? Op welke wijze kan informatie van derden in het gesprek met de aanvrager worden gebruikt?  En hoe kan de aangeleverde informatie van de aanvrager op betrouwbaarheid worden getoetst en op een goede wijze worden vastgelegd?

Riekje Stokes, zelfstandig communicatiedeskundige en recherchepsycholoog, expert op het terrein van verhoormethodieken

 

Wel of geen wet Bibob inzetten?

De Bibob-coördinator wordt binnen zijn of haar organisatie geacht op alle vragen, waarbij Bibob (mogelijk) een rol speelt, een antwoord te geven. Veelvuldig zal een casus voorgeschoteld worden waarbij de vraag zal zijn: kan de wet Bibob hier ingezet worden? In veel casussen is dit inderdaad het geval, maar er zijn ook casussen waar de wet Bibob niet het geschikte instrument is. In zo’n situatie kan worden gekozen voor een alternatief instrument dat ook tot het gewenste resultaat leidt. Maar wanneer is dit het geval? En welk instrument ligt in dat geval voor de hand?

Jaap van Leeuwen, bestuurlijk beleidsmedewerker bij de gemeente Den Haag, verantwoordelijk voor het bibob beleid in de gemeente Den Haag

 

De beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid en de wet Bibob

Vraag een willekeurig aantal beleidsmedewerkers Openbare Orde en Veiligheid wat zij zoal doen in hun activiteiten, met wie en hoe. Wat in ieder geval blijft hangen is dat de activiteiten divers en veel zijn. Een rode draad in de activiteiten van de beleidsmedewerkers Openbare Orde en Veiligheid is het netwerken en binnen die netwerken het werken met informatie. Wat verder uit de gesprekken opvalt is dat de beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid meerdere uitvoerende activiteiten doet. Een ‘confrontatie’ met zijn eigen beleid is regelmatig aan de orde. Er ligt veel werk op ‘het bord’ van de beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid. Wie zijn zijn ‘partners’? Een relatief nieuwe partner is het Regionaal Informatie en Expertise Centrum. Iedere bestuurlijke omgeving heeft zijn RIEC. De RIEC’s hebben een gezamenlijke overeenkomst en wel ‘netwerken’ en het faciliteren van informatie uitwisseling. Dat is de kracht van het RIEC en daarmee is het RIEC een goede partner van de beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid.

Ton Slingerland, projectleider bij het RIEC Zuid-West Nederland, hiervoor was hij projectleider bij het Landelijk Informatie en Expertise Centrum en betrokken bij de ontwikkeling van een methodiek voor een Bestuurlijk CriminaliteitsBeeld Analyse

 

 

Meer weten?

Op de opleiding bibob coördinator leert u hoe u de wet Bibob toepast in uw gemeente.