Wet tijdelijk huisverbod

Frank van Summeren, congres- en opleidingsmanager veiligheid bij het Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid en organisator van de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling.

Per 1 januari 2009 is de Wet tijdelijk huisverbod van kracht geworden. De wet voorziet de burgemeester van de bevoegdheid een tijdelijk huisverbod op te leggen aan degene van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat ondanks het ontbreken van (aantoonbare) strafbare feiten. Het opleggen van een huisverbod strekt ertoe in de gegeven noodsituatie, waar het strafrecht geen mogelijkheden biedt, escalatie te voorkomen en hulp te bieden. In de praktijk blijkt het huisverbod vaak als aanvulling op het strafrecht te worden gebruikt terwijl het huisverbod oorspronkelijk is bedoeld als zelfstandige bestuursrechtelijke maatregel met een preventieve werking. Dit roept de vraag op of het huisverbod wel op de juiste wijze wordt toegepast.

Huiselijk geweld

Huiselijk geweld is een veelvoorkomend probleem in Nederland. Jaarlijks telt Nederland tussen de 160.000 en 200.000 slachtoffers en 100.000 daders van huiselijk geweld. Huiselijk geweld leidt vaak tot fysieke klachten, psychische aandoeningen, isolement (door schaamte over het geweld en het fysieke letsel) bij het slachtoffer en veroorzaakt tevens hoge maatschappelijke kosten. De aanpak van huiselijk geweld staat in Nederland sinds een aantal jaren hoog op de landelijke politieke agenda. Geweld achter de voordeur werd van privéprobleem een publieke zaak. In onze samenleving groeide het besef dat het hier gaat om een diepgeworteld en vaak voorkomend maatschappelijk probleem.

Wet tijdelijk huisverbod

Op 20 september 2006 stemde de Tweede Kamer in met de Wet tijdelijk huisverbod. Het kabinet beoogt met de Wet tijdelijk huisverbod de omvang van huiselijk geweld terug te dringen. Vervolgens is op 1 januari 2009 de Wet tijdelijk huisverbod van kracht geworden. De Wet tijdelijk huisverbod is opgesteld om maatregelen te kunnen nemen indien van personen een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat en er onvoldoende gronden zijn voor een strafrechtelijk optreden. Deze dreiging heeft dan vaak al gezorgd voor het ernstig en onmiddellijk in gevaar brengen van de veiligheid van een of meerdere personen uit het eigen huishouden. Door het opleggen van een huisverbod ontstaat voor het huishouden de mogelijkheid ‘op adem’ te komen en voor de politie en andere betrokken organisaties de ruimte om maatregelen te nemen die de dreiging van huiselijk geweld kunnen doen wegnemen. De pleger van huiselijk geweld wordt voor een periode van tien dagen verboden thuis te komen en contact te hebben met gezinsleden en/of huisgenoten. In deze periode wordt tevens alles in het werk gesteld om dader en slachtoffer(s) te begeleiden naar hulpverlening. Ervaring leert dat de Wet tijdelijk huisverbod belangrijke handvatten biedt in het beheersen van dreigende situaties van huiselijk geweld. Tegelijkertijd blijkt dat toepassing van de wet een en ander vraagt van de betrokken organisaties in termen van inzet, deskundigheid en capaciteit.

De burgemeester heeft als bestuursorgaan de bevoegdheid om een huisverbod op te leggen, in te trekken of te verlengen. De uitvoering van het huisverbod gebeurt in samenspel met de politie, reclassering en diverse zorginstellingen. Vooral in de eerste dagen van het huisverbod wordt in korte tijd veel verwacht van de samenwerkende partners. Te beginnen met het uitvoeren van een risicotaxatie door de hulpofficier van justitie (RiHG), het realiseren van een huisverbod waarbij de communicatie met gemeente van cruciaal belang is, het opstarten van casemanagement vanuit de betreffende zorginstelling en het realiseren van een integraal hulpverleningsaanbod binnen 48 uur. Het Veiligheidshuis speelt hierbij, als informatieknooppunt, een sleutelrol. In het Veiligheidshuis komen de verschillende samenwerkingspartners samen en worden casussen gemonitord in een casusoverleg.

Stappen bij het opleggen van een huisverbod

Signaleren en melden

Beoordeling situatie, risicotaxatie

Opleggen huisverbod (ja/nee), opvang uithuisgeplaatste

Inschakelen hulpverlening

Inzet interventieteam

Verlenging huisverbod (ja/nee)

Hulpverlening aan gezinssysteem

Afsluiting hulpverlening, evaluatie, nazorg

Preventief

Bij crisissituaties waarin huiselijk geweld dreigt plaats te vinden, is (nog) niet altijd sprake van (aantoonbare) strafbare feiten. Tegelijkertijd is er wel sprake van een risicovolle en voor het slachtoffer en eventueel betrokken kinderen of huisgenoten bedreigende situatie. Het huisverbod biedt uitkomst in die gevallen waarin overheidsoptreden gewenst is, maar het strafrecht geen mogelijkheden biedt. In de praktijk blijkt het huisverbod vaak als aanvulling op het strafrecht te worden gebruikt terwijl het huisverbod oorspronkelijk is bedoeld als zelfstandige bestuursrechtelijke maatregel met een preventieve werking. We zien een aantal oorzaken.
– Er ontbreekt zicht op de feitelijke situatie. Het Veiligheidshuis ontvangt aan de voorkant van het proces te laat en/of te weinig signalen inzake huiselijk geweld van hulpverleningsinstanties (meldingen van huiselijk geweld bij de politie zijn vrijwel altijd het startpunt voor het opleggen van een huisverbod). Voor inzet van een gepaste maatregel (huisverbod, strafrechtelijke en vrijwillige maatregelen) is het van belang dat het Veiligheidshuis over alle relevante informatie beschikt over de historie van het gezin, in zowel bestuursrechtelijk, strafrechtelijk en vrijwilliger kader.
– Onvoldoende bewustzijn onder ketenpartners van de mogelijkheden om het huisverbod meer preventief in te zetten. Preventie wordt vooral geïnterpreteerd als het voorkomen van een dreigende situatie van huiselijk geweld, dus als het wegnemen van een dreiging die reeds bestaat. Een bredere interpretatie zou zich kunnen richten op het wegnemen van de aanleiding die vóór deze dreiging bestaat.
– Met regelmaat vindt ten onrechte geen risicotaxatie plaats door de hulpofficier. Beperkte capaciteit maakt dat het opleggen van een huisverbod (deels) afhankelijk is van de prioriteiten in zaken op het moment dat een melding van huiselijk geweld binnenkomt. Ook de persoonlijke affiniteit van de hulpofficier met het aanpakken van huiselijk geweld is van invloed op het wel of niet toepassen van een risicotaxatie. Vaak wordt besloten om een risicotaxatie te verrichten wanneer reeds duidelijk is dat er sprake is van huiselijk geweld. Risicotaxatie is dan geen middel, maar een doel op zich.
– Het is aan de gemeenten, in overleg met politie en Openbaar Ministerie, afspraken te maken hoe met de bevoegdheden rondom de wet tijdelijk huisverbod om moet worden gegaan en hoe hulpverlening gekoppeld kan worden aan het opleggen van het huisverbod. Visie op gezamenlijke uitvoering dient dus gestuurd te worden door de gemeenten. In veel gevallen heeft bij de implementatie van de wet geen verdere visievorming plaatsgevonden over wat precies de bijdrage of functie van het huisverbod is in relatie tot de aanpak van huiselijk geweld. Het gevolg is veel onduidelijkheid in de uitvoering: wanneer moet een huisverbod juist wel of niet worden ingezet? En zo ja, hoe verloopt dan de samenwerking tussen de zorg- en justitieketen?

Ondanks de geconstateerde knelpunten zien we in de praktijk goede voorbeelden van hoe invulling kan worden gegeven aan de uitvoering van de Wet tijdelijk huisverbod. We lichten er één uit.

Veiligheidshuis Noord-Limburg

In 2007 is in de gemeente Venlo de pilot Wet tijdelijk huisverbod van start gegaan. Het doel van de pilot was het realiseren van een ketensamenwerking waar de gemeente, politie, justitie- en hulpverleninginstellingen als één team situaties van huiselijk geweld zouden benaderen. In Venlo speelde het veiligheidshuis Noord Limburg een grote rol bij de uitvoering van de pilot. Gedurende de pilot nam bij elke melding één van de partners contact op met het huishouden en onderzocht of er een interventie plaats moest vinden. Deze werkwijze is in Venlo ook na de pilot gecontinueerd, evenals het casemanagement voor de hulpverlening.

Uitvoeringsregie bij reguliere hulpverlening wordt door betrokken organisaties als absolute voorwaarde gezien voor effectieve hulpverlening. De oorzaak van falende hulpverlening ligt vaak in het ontbreken van deze regie. Uit een tussentijdse evaluatie van de uitvoering van de Wet tijdelijk huisverbod bleek dat casemanagement zeer effectief is om de situatie waarin het huishouden verkeert inzichtelijk te maken. De casemanager maakt een totale schets van het gezin en de afzonderlijke hulpvragen van leden van het gezin. Op basis hiervan realiseren ketenpartners hun aanbod. De procesmanager van het veiligheidshuis monitort het proces rondom de hulpverlening van de casussen waarin een huisverbod is opgelegd. Indien de dader en/of betrokken partnerorganisaties hun afspraken niet nakomen, wordt ingegrepen.

Lessen

Voor een effectieve aanpak van huiselijk geweld is het nodig om vroegtijdig (preventief) in te grijpen in een dreigende situatie. Het huisverbod is hiervoor een geschikt instrument. Uit gesprekken met professionals en diverse bijeenkomsten blijkt dat het huisverbod met regelmaat ten onrechte niet of te laat wordt ingezet. Veel gehoorde oorzaken zijn het ontbreken van zicht op de feitelijke situatie o.a. door gebrekkige registratie en monitoring, onvoldoende bewustzijn onder professionals van de mogelijkheden om huisverbod meer preventief in te zetten, capaciteitstekort bij de politie en het ontbreken van een gedeelde visie op de aanpak van huiselijk geweld. In bijeenkomsten met professionals zijn we op zoek gegaan naar oplossingen.
– Verschaf duidelijkheid over de coördinatie van de uitvoering van het huisverbod. Benoem een regisseur die verantwoordelijk is voor registratie, monitoring, evaluatie en het organiseren van samenwerking tussen ketenpartners.
– Organiseer overkoepelende registratie en centrale dossiervorming rondom huiselijk geweld (bij voorkeur in het Veiligheidshuis) en zorg ervoor dat de verschillende ketenpartners hierop zijn aangesloten.
– Beslecht de discussie bestuursrecht versus strafrecht en treed met ketenpartners in gesprek over de mogelijkheden om het huisverbod meer preventief in te zetten.
– Maak meer capaciteit beschikbaar voor de afhandeling van huisverboden door een speciale pool van hulpofficieren te creëren die zich (vrijwel) uitsluitend bezighoudt met de afhandeling van huisverboden: deze specialisatie betekent dat de betreffende hulpofficieren huisverboden efficiënter zullen kunnen afhandelen en dat andere hulpofficieren worden ontlast.
– Kom tot een gedeelde visie op de aanpak van huiselijk geweld. Belangrijke vragen zijn: wat is de opgave? Hoe kan de opgave worden gerealiseerd en welke organisaties zijn daarbij nodig? Wat zijn de doelen en belangen van deze organisaties? En wat is de toegevoegde waarde van de samenwerking met andere partijen?
– Voer actieve, gemeentelijke regie op de toepassing van de wet tijdelijk huisverbod en de regionale aanpak van huiselijk geweld.

De Wet tijdelijk huisverbod is de afgelopen jaren veelvuldig toegepast. Het huisverbod is een instrument dat, mits het goed wordt uitgevoerd, een belangrijke bijdrage kan leveren aan het effectief aanpakken van huiselijk geweld. Dit betekent voor alle betrokken partijen, gemeenten en instellingen uit de zorg- en justitieketen, een intensievere aanpak van huiselijk geweld. Het huisverbod kan als een katalysator voor de keten gaan werken waarbij samenwerking tussen de ketenpartners een randvoorwaarde is.