SBO Blog Het blog van Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid
Bert van der Zwaan is niet vies van een lolletje. In onderstaande Youtube video over de sportactiviteiten van zijn Universiteit Utrecht, wekte de rector magnificus de indruk al freerunnend van de ene vergadering naar de andere te spurten. “Zo kom ik ondanks mijn drukke baan nog aan de nodige lichaamsbeweging toe.”
Het besef dat je met je tijd mee moet, spreekt ook uit het gegeven dat Van der Zwaan zich op Youtube liet interviewen over zijn boek “Haalt de Universiteit 2040?”. Van het gesprek zijn twee knipjes gemaakt, een van 11 minuten en een samenvatting van ongeveer drie minuten.
Lastig hoor. In elf minuten de essentie pakken van 200 pagina’s boek. Uiteindelijk communiceert een academicus het liefst in zijn eigen woorden, op eigen papier. Over het onbeduidende feit dat het boek van de Utrechtse rector door de Amsterdam University Press is uitgegeven, laat hij zich niet uit. En eigenlijk is ook dat heel modern.
Grote veranderingen zijn noodzakelijk
Want universiteiten zullen over hun eigen schotjes heen moeten gaan kijken, zo betoogt Van der Zwaan. De rol van universiteiten verandert, er komen meer studenten en minder geld. Hij sprak voor zijn boek met talloze experts over de hele wereld en vindt grote veranderingen noodzakelijk.
Samenwerking met andere Nederlandse en Vlaamse universiteiten is maar het begin van de overlevingsstrijd. In Aziatische wereldsteden met tientallen miljoenen inwoners en tachtig universiteiten per stad, daar gebeurt zo veel… De komst van het internet maakt dat universiteiten misschien niet langer aan kennisoverdracht moeten doen, maar aan het overdragen van manieren om (eigen)zinnig met informatie om te gaan.
Wat als we niks doen?
Het vergt moed om nu in Utrecht de discussie aan te zwengelen over de rol van universiteiten over 25 jaar. Even lang geleden ongeveer kwam ik aan, in een lichting studenten die zich op lijsten bij secretariaten moesten aanmelden voor cursussen en tentamens. Informatie en tentamencijfers werden geprint door matrixprinters gedeeld via postvakken en prikborden in de instituten. Mobiele telefoons? Als je er snel bij was, had je een Nokia.
Dat voelt in deze tijd van digitale informatieuitwisseling als een eeuwigheid geleden. Het illustreert hoe snel de wereld verandert. En in die wereld zullen universiteiten moeten meegroeien. Doen we niks, dan verliezen we onze rol, zegt de rector.
Wat is de kernwaarde van vroeger nog waard?
Het fysieke gebouw waarin colleges worden gegeven maakt plaats voor online begeleiding in de cloud. Diploma’s voor vaste curricula maken steeds meer plaats voor certificaten voor individuele trajecten. Maar de behoefte aan zelfstandig denkende, wetenschappelijk onderbouwende waarheidsvinders, zal blijven bestaan. Dat schreef Van der Zwaan al op voordat de ophef over je eigen nieuwsbubble en de alternative facts van het Witte Huis ontstond.
Een beetje vooruitzien lukt dus wel. Maar in deze tijd van grote veranderingen moeten universiteiten heel fundamenteel gaan onderzoeken wat hun kernwaarde van vroeger, nu nog waard is. Nieuwsgierigheid. Zelfstandig denken. Een vooraanstaande rol in het maatschappelijk debat. Daar moet het voor Van der Zwaan om gaan.
Het bestaansrecht van dé universiteit
Ik liet zijn betoog op me inwerken en kwam op een opmerkelijke conclusie. Want zo verschillend als culturen zijn, zo verschillend zijn ook de maatschappelijke rollen van het instituut universiteit:
- Hij zegt dat hij tijdens een bezoek in Afrika zag hoe anders de problematieken daar waren, dan in het westen. Hebben ze daar wel het westers-universitaire denk- en werkpatroon nodig? Moet een westers georiënteerde universiteit daar wel zo’n prominente rol in lokale het maatschappelijke debat willen spelen, was hem gevraagd.
- En hoe zit dat in Azië, waar het helemaal niet gebruikelijk is om vraagtekens te zetten bij het denken van je hoogleraar?
Voor mij zit in deze vragen het antwoord op de titelvraag uit zijn boek. Universiteiten zullen heus nog wel bestaan. Maar dé universiteit haalt 2040 niet. Ons concept van wat een universiteit hoort te zijn en hoort te brengen, zal steeds minder dominant worden in andere delen van de wereld. Als elke universiteit maar de aansluiting houdt bij wat er in de eigen omgeving relevant wordt gevonden.
Maar ik ruil mijn mening graag voor een betere. Wie biedt?
Geschreven door Sybren Visser
Meer weten over ontwikkelingen in het Hoger Onderwijs?
Bert van der Zwaan deelde vorig jaar tijdens het congres Next Higher Education zijn kennis over de Universiteit van de toekomst, die hij heeft opgedaan tijdens zijn reis.
Elk jaar heeft dit congres bijzondere sprekers met een frisse kijk op het HO. Dit jaar vindt het plaats op 13 & 14 december in Utrecht: de belangrijkste onderwijs actualiteiten komen aan bod.
Lees meer over Next Higher Education
