Het knellende keurslijf. Werken protocollen contraproductief?

Door Emile Kolthoff, hoogleraar Criminologie aan de Faculteit Rechtswetenschappen van de Open Universiteit, docent op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein en voormalig directeur van het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten, ondersteunt gemeenten, provincies, woningcorporaties, waterschappen en de rijksoverheid bij het ontwikkelen, toetsen en hervormen van hun integriteitsbeleid

Organisaties en instellingen richten werk vaak in volgens strikte protocollen, procedures en kwaliteitsmanagementsystemen. Wat is de zin en onzin van deze geprotocolleerde manier van werken?

Protocollen en procedures

Medewerkers moeten door de protocollen en procedures verantwoording afleggen over hun werkzaamheden. Ze zijn bijvoorbeeld veel tijd kwijt aan urenregistratie, gedetailleerde procesbeschrijvingen van werkzaamheden vullen uitgebreide competentiematrices in voor een controleerbaar HR-beleid.

Monitoring en communicatie

Emile Kolthoff promoveerde op een onderzoek naar het effect van bedrijfsmatig werken op de integriteit van ambtenaren bij de regiopolitie Midden-West Brabant. Dit korps heeft allerlei vormen van bedrijfsmatig werken ingevoerd, zoals een uitgebreide planning- en controlcyclus, prestatieafspraken en samenwerking met de private sector. Per onderdeel onderzocht hij het niveau van bedrijfsmatig werken, de integriteitschendingen van de medewerkers, en hoe zij deze zelf beoordeelden. Hieruit bleek dat hoe meer bedrijfsmatig een onderdeel te werk gaat, des te minder integriteitschendingen er waren, mits de leidinggevende bij de communicatie over de afspraken ook aandacht schenkt aan integriteit. Emile Kolthoff: ‘Mensen worden zich meer bewust van wat er van ze wordt verwacht en worden hierop beter gemonitord’. Deze ontwikkeling gold vooral voor die onderdelen waar prestatieafspraken de belangrijkste manier van bedrijfsmatig werken waren.

Privatisering, uitbesteding en outsourcing

Maar als er alleen kwantitatieve normen worden gesteld, zoals tweehonderd bekeuringen per maand, gaan ambtenaren zich te veel op cijfers focussen. De prestatienormen moeten wel reële doelen zijn en de ambtenaar moet ervan kunnen afwijken, mits hij dat goed kan motiveren. Bij prestatienormen waar vooral de medewerker zelf veel verantwoordelijkheid krijgt over de invulling ervan, gaat het vaak goed. Bij korpsonderdelen die veel te maken hadden met privatisering, uitbesteding en outsourcing, nam het aantal integriteitschendingen juist iets toe. Daar waar verschillende culturen sterk met elkaar vermengd worden, nemen ambtenaren de mores van het bedrijfsleven over, verklaart Kolthoff. De intensievere contacten met het bedrijfsleven werken corruptie, ongewenste nevenactiviteiten en belangenverstrengeling in de hand.

Meer weten?
Op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein leert u hoe u komt tot een integriteitsbeleid voor uw organisatie.