Hoe voer je het gesprek over criminaliteit op school?

Gesprekken over criminaliteit kunnen de schoolveiligheid bevorderen, maar zijn ook erg uitdagend om te voeren. Frank Planten traint al jaren docenten in het signaleren van criminele uitbuiting en gespreksvoering hierover. Hij zegt: “Je moet weten hoe je gesprekken voert, wanneer je iemand doorverwijst en hoe je leerlingen weerbaarder maakt tegen de lokroep van het criminele circuit”.

Signaleren als eerste stap

Frank beschrijft twee routes naar een eerste gesprek:

• Via signalering, als docent merk je de eerste tekenen van criminaliteit op, zoals spijbel- of nerveus gedrag. Je overlegt met andere docenten en herkent een patroon. Je betrekt vervolgens een specialist;
• Op initiatief van de leerling, soms vertelt een leerling zelf dat hij of zij klem zit in de onderwereld.

In beide gevallen geldt: neem de tijd en volg het tempo van de jongere. “Ze laten in het begin vaak kleine dingen los, als test. Als ze je vertrouwen, komen ernstigere verhalen. Accepteer als ze ergens nog niet over willen praten”.

Vertrouwen opbouwen in gesprek

Volgens Frank is een gesprek over criminaliteit een “zoektochtgesprek”: de leerling peilt jou net zo als jij hem of haar. “Ze willen weten: ben je te vertrouwen, wat kan ik hier kwijt? Angst en schaamte spelen altijd mee. Dat is vergelijkbaar met gesprekken bij Veilig Thuis over huiselijk geweld: de kern komt vaak pas na meerdere gesprekken boven”.

Creëer een veilige setting

De locatie en omstandigheden van het gesprek zijn cruciaal:

• Vermijd een kantoortje met bureau, ga bijvoorbeeld wandelen of ga buiten naast elkaar zitten;
• Vermijd tijdsdruk, gesprekken kunnen tien minuten of ruim een uur duren.

Ook bereikbaarheid buiten schooltijd kan verschil maken. “Problemen ontstaan vaak ’s avonds of in het weekend. Als je zegt dat je bereikbaar bent, moet je dat waarmaken. Eén keer een belofte niet nakomen kan het vertrouwen breken”.

Weerbaarheid begint met inzicht

Veel jongeren zien zichzelf uitsluitend als dader, maar je bent tegelijkertijd ook slachtoffer. “Als je kunt aantonen dat jij klem zit in een criminele situatie, kan je worden gezien als slachtoffer. Dit maakt juridisch een groot verschil. Het kan betekenen dat ze hulp krijgen en anders beoordeeld worden. Als jongeren dit weten, kunnen ze sneller geneigd zijn om te praten”, zegt Frank. “Laat merken dat je de wereld waarin ze zitten kent, bijvoorbeeld door te refereren aan bekende werkwijzen in die wereld. Ook dan voelen ze zich veiliger om te praten”.

Niet iedereen wil geholpen worden

Er is een belangrijk onderscheid tussen:

• Jongeren die klem zitten en eruit willen, maar niet weten hoe;
• Jongeren die bewust carrière willen maken in de onderwereld.

Die tweede groep kun je binnen het onderwijs vaak niet helpen, zolang er geen risico is voor de veiligheid van anderen. “Als er wél dreiging is, schakel je over naar de handhavingskant: politie, jeugdagent of misdaad anoniem”.

Samenwerking buiten school

Als het gesprek niet binnen school kan plaatsvinden, is samenwerking met externe partners noodzakelijk. Denk aan jongerenwerkers, politie, jeugdagent of misdaad anoniem. “Zij hebben een andere insteek en aanvullende expertise. Samen bepaal je wie het oppakt en hoe”.

Jonge aanwas in jouw klas

Veel docenten herkennen signalen van criminele uitbuiting niet. Frank noemt een confronterend cijfer: “Landelijk zegt 1 op de 14 leerlingen ‘ja’ als ze voor een klus benaderd worden. Dat betekent dat er in veel klassen meerdere leerlingen betrokken zijn. Ze zitten gewoon in je klas, je ziet het alleen vaak niet”. Als docent maak je het verschil als je signalen herkent én het gesprek goed voert. “Elke school zou minimaal één functionaris moeten hebben die hierin getraind is. Het zorgt voor meer meldingen én voor opvolging, zodat signalen niet in een la verdwijnen”.

Leer het juiste gesprek voeren

Een gesprek over criminaliteit vraagt geduld, vertrouwen en kennis van de wereld van jongeren. Het is een essentieel onderdeel van schoolveiligheid en is pas effectief als je het juiste gesprek voert, signalen herkent en weet wanneer je moet doorverwijzen. Wil jij deze vaardigheden ontwikkelen? Schrijf je in voor de cursus Criminaliteit & Schoolveiligheid en leer hoe je leerlingen weerbaar maakt. Wil je meer weten over het programma? Vraag dan de brochure aan. De cursus is ook volledig op maat te volgen als Incompany-traject voor jou en jouw team.