Verandering van bewustzijn of gedrag, wat heb je liever?

Bij veranderprojecten wordt vaak gezegd dat er meer bewustzijn moet komen voor het belang van de verandering. Men dient zich bijvoorbeeld bewust te worden van de risico’s van te hard rijden op de weg, van het niet dragen van veiligheidskleding, van het onverantwoordelijke risico’s nemen op de beurs, de risico’s van onbeschermde seks en van roken. Of juist het verantwoord risico nemen door ondernemers zodat zij mooie nieuwe producten of diensten op de markt zetten.

Voorlichtingscampagnes

Bewustzijn alleen is echter niet genoeg voor gedragsverandering en zelfs geen voorwaarde voor gedragsverandering, zoals veel attitude-theorieën impliceren. Om bewustzijn te veranderen worden veel voorlichtingscampagnes gestart. Mogelijk dat deze het bewustzijn veranderen. Niemand die het weet. Want je kunt niet betrouwbaar bewustzijn meten. Het enige dat je kunt meten is gedrag. Of mensen zich ook daadwerkelijk veiliger zijn gaan gedragen. Voorlichtingscampagnes hebben weinig effect op gedragsverandering. Om gedrag te veranderen moeten we veel meer uit de kast halen.

Gedragsverandering: belonen of straffen?

Gedragsverandering vindt alleen plaats als de consequenties van het gedrag veranderen. De twee belangrijkste consequenties zijn beloning en straf. Beloning en dwang laten gedrag toenemen. Straf en uitdoven laten gedrag afnemen. Als je via dwang gedrag wil laten toenemen krijg je het minimale en de emotie angst. Als je via beloning gedrag wil laten toenemen krijg je het maximale en de emotie blijdschap. Als je gedrag wilt laten afnemen via straf krijg je boosheid. Via uitdoving verdriet.

De beste manier om gedrag te veranderen is daarom via beloning. Dat kan geld zijn, maar mensen hebben liever aandacht.

• Geef dus geen voorlichting maar “nalichting”. Geef de mensen aandacht nadat ze hun gedrag in de gewenste richting veranderd hebben. Beloon ze als ze het goed doen. Dat is 100x effectiever dan voorlichting. Dit hebben we bewezen in de bouw bij het dragen van veiligheidskleding, in het verkeer bij goede snelheid, bij administratieve processen.

Overal waar gedrag te vinden is werkt het. Begin er maar eens mee thuis en met je huisdieren. De wetten van positieve gedragsverandering werken overal. Ze stimuleren het nemen van minder risico’s, maar ook van meer risico’s als dat gewenst is. Via de wetten van gedragsverandering kun je gedrag op bestelling leveren. Of we ons daarvan bewustzijn of niet maakt niet veel uit. Liever niet eigenlijk. Het is toch prima als we onbewust bekwaam zijn?

Auteur: Dr. Marius Rietdijk

Literatuur:
Rietdijk, M.M. (2009a). Organisaties conditioneren. De invloed van beloning en straf op werkprestaties. Amsterdam: VU University Press.
Rietdijk, M.M. (2009b). Gedragsverandering in organisaties. Hoe het beste van mensen gedaan te krijgen.
Mion, V. en M.M. Rietdijk (2013). Presteren met Pavlov. Laat mensen een stap extra zetten. Amsterdam: Boom Nelissen.