Hoe draagt afvalbeleid écht bij aan de circulaire economie?

Steeds meer gemeenten, bedrijven en beleidsmakers roepen dat we naar een circulaire economie moeten. Maar volgens Jeanette Ozinga, advocaat milieurecht bij Van Doorne, zijn we daar nog lang niet. “We zijn far from circulair”, stelt ze. “Politici roepen dat we in 2030 circulair zijn, maar de praktijk laat iets anders zien”. Een scherp en realistisch afvalbeleid is onmisbaar om die circulaire ambities dichterbij te brengen.

Beperkingen van afval als grondstof

Afval wordt steeds vaker gezien als grondstof, maar de praktijk is weerbarstig. “Recycling is vaak niet meer dan inzameling en sortering”, zegt Ozinga. “Batterijen worden ingezameld, gesorteerd en vervolgens vernietigd. In Europa hebben we nog geen fabriek die daadwerkelijk de waardevolle metalen uit batterijen terugwint”. Ook bij plastic zijn de beperkingen groot. “Je kunt alleen schone stromen recyclen. Gemengde kunststoffen zijn nauwelijks herbruikbaar. Sommige initiatieven maken producten zoals gerecyclede kunststofpaaltjes, maar die blijken vaak duurder dan nieuwe producten van importplastic. Recycling is vaak economisch niet aantrekkelijk genoeg”.

Vrijblijvend beleid

We willen afvalstromen wel circulair maken, maar volgens Ozinga ontbreekt het afvalbeleid scherpte. “Het nieuwe Circulair Materialenplan moet het Landelijk Afvalbeheerplan vervangen, maar het plan mist sturing. Er is veel beleid, maar het blijft te vrijblijvend. Zonder heldere keuzes en concrete actie blijft de recyclinggraad veel te laag”. Bovendien zijn juridische barrières groot: “Afval omvormen tot grondstof is juridisch buitengewoon lastig. De Inspectie Leefomgeving en Transport is streng en werpt vaak bezwaren op. Daardoor stranden veel innovatieve recyclingprojecten nog voordat ze goed en wel van de grond komen”.

Verantwoordelijkheden van lokale overheden

Veel regels worden nationaal of Europees worden vastgesteld, maar gemeenten krijgen steeds meer verantwoordelijkheden. “Met de nieuwe Omgevingswet zijn allerlei rijksregels via de ‘bruidsschat’ overgeheveld naar de lokale overheden”, legt Ozinga uit. “Gemeenten moeten nu zelf milieuregels in hun omgevingsplan verwerken. Ze krijgen meer speelruimte, maar dat vraagt om kennis en inzicht”. Gemeenten moeten dus vaker zelf keuzes maken over milieuthema’s. “Neem spuitzones rondom fruittelers. Gemeenten kunnen daarvan afwijken, maar dan moet je begrijpen wat de milieu-impact is. Dit soort keuzes zijn lastig zonder kennis van milieuwetgeving en afvalbeleid”. Bij afvalinzameling spelen ook complexe juridische vragen. “Is ingezameld textiel een product of een afvalstof? Dat bepaalt wat je ermee mag doen. Zulke vragen zijn niet alleen theoretisch, maar raken direct de praktijk van gemeentelijk beleid”.

Onderdelen van het afvalbeleid

Afvalbeleid beperkt zich niet tot regelgeving, het raakt ook handhaving, toezicht en infrastructuur. “Gemeenten zijn verantwoordelijk voor riolering, en medicijnresten in het riool zijn bijvoorbeeld een groeiend probleem”, zegt Ozinga. “Of neem PFAS-vervuiling uit lekkende containers: dat zadelt gemeenten op met gigantische saneringskosten”. Handhaving wordt steeds belangrijker, maar de middelen zijn beperkt. “Omgevingsdiensten kampen met capaciteitsproblemen, en gemeenten hebben vaak niet genoeg eigen kennis in huis”, waarschuwt Ozinga. Toch blijft een stevig afvalbeleid cruciaal: “Als je circulaire ambities wilt realiseren, moet je beginnen met beleid dat niet alleen mooi klinkt, maar ook uitvoerbaar en afdwingbaar is”.

Stel een haalbaar afvalbeleid op

Om beleidsmedewerkers en milieuprofessionals te ondersteunen bij het realiseren van een haalbaar en duurzaam afvalbeleid, biedt de opleiding Afval- en Grondstoffenmanagement een verdieping in actuele regelgeving, beleidsontwikkelingen en circulaire strategieën. Met een stevige basis in zowel nationaal als Europees afvalbeleid zijn deelnemers beter toegerust om hun organisatie te begeleiden naar duurzame en toekomstbestendige oplossingen. Wil jij meer weten over het programma? Vraag dan de brochure aan. De opleiding is ook volledig op maat te volgen als Incompany-traject.