Hoe kan ruimtelijke ontwikkeling bijdragen aan het fileprobleem?

 

Door Henk Meurs, hoogleraar Ruimtelijke Ontwikkeling en Mobiliteit aan de Radboud Universiteit Nijmegen en docent op de opleiding beleidsmedewerker Verkeer en Vervoer.

 

1. Hoe groot is het fileprobleem in Nederland?

Jaarlijks kost het fileprobleem ons 3 miljard euro. Daarnaast betekenen alle uitlaatgassen een verslechtering van de luchtkwaliteit waardoor de klimaatdoelstellingen steeds lastiger gehaald zullen worden. Tot slot hebben die overvolle wegen ook invloed op de verkeersveiligheid waardoor er jaarlijks meer dan 800 verkeersslachtoffers vallen.

 

2. Wat is de belangrijkste oorzaak van het fileprobleem?

De ruimtelijke ontwikkeling en het verkeer en vervoer zijn niet goed op elkaar afgestemd. De files kunnen voor driekwart worden verklaard door de steeds grotere afstanden van het woon-werkverkeer in Nederland. Bij de locatiekeuze van bedrijven en woningen wordt nog te weinig rekening gehouden met de infrastructuur. Bedrijven zijn veelal aan de snelweg te vinden vanwege de distributie. Dat kan voor sommige ondernemingen noodzakelijk zijn, maar op deze bedrijventerreinen aan de rand van steden zijn nauwelijks openbaar vervoervoorzieningen. Hierdoor worden deze werknemers min of meer gedwongen met de auto naar hun werk te gaan. Datzelfde geldt voor nieuwe woonwijken waar geen bushalte of treinstation te vinden is. Bij de ontwikkeling van stationsgebieden wordt nog steeds te weinig rekening gehouden met de bereikbaarheid van het station.

 

3. Wat zijn de gevolgen van deze slechte afstemming?

 Waarvoor we moeten waken is de ‘verrommeling’. Veel ondernemers neigen om in het groen te gaan bouwen omdat daar nog ruimte is. Helaas worden op dit soort terreinen veel grond tegen te lage prijzen verkocht waardoor niet zuinig met de ruimte wordt omgegaan. Ook hoogwaardige kantoren verplaatsen zich naar de rand van de stad. Vanuit verkeersoptiek is dit een slechte ontwikkeling. Er is geen openbaar vervoervoorziening waardoor iedereen is aangewezen op de auto. Door het ontbreken van een duidelijke doelstelling is ook bij het bouwen van nieuwe Vinex-wijken nauwelijks rekening gehouden met de gevolgen voor bereikbaarheid via de snelwegen. Wanneer de woonwijk dan groeit, wordt het fileprobleem nog groter.

 

4. Welke maatregelen moeten overheden nemen?

Het is veel beter om ruimtelijke ontwikkeling te concentreren en stedelijke gebieden te verdichten. Overheden zouden daar strenger moeten optreden. Het is ook bewezen wanneer er geïnvesteerd wordt in bestaand gebied dat de mobiliteit beter is dan wanneer er extra winkelgebieden aan de rand van de stad worden gerealiseerd.

 

 5. Kunt een goed voorbeeld van geslaagde ruimtelijke ontwikkeling noemen?

Een goed voorbeeld is het winkelgebied de Marienburg in Nijmegen. De gemeente heeft ervoor gekozen om het bestaande historische winkelcentrum sterk te verbeteren en geen grote winkels in andere stadsdelen toe te staan. Dit resulteert in een winkelgebied van hoge kwaliteit én een verbeterde mobiliteit rondom te stad. Ook in verschillende steden zoals Groningen en Amsterdam wordt sterk ingezet op verdichting van het wonen door een streng ruimtelijk beleid.

 

6. Waarom is ruimtelijke ontwikkeling zo lastig?

Het beleid van ruimtelijke ontwikkeling komt moeilijk van de grond doordat er zoveel actoren bij betrokken zijn. Bij de ontwikkeling van bijvoorbeeld een stationsgebied heb je te maken met de provincie, de gemeente, de spoorwegen, de beheerder van het spoor en verschillende ondernemers en particulieren. Iedereen heeft belangen. Je ziet wel resultaat bij een aantal grote stations die op de schop zijn gegaan. Een volgende stap is om middelgrote stations nu te gaan ontwikkelen.

 

7. Zijn oplossingen als kilometerheffing en gratis openbaar vervoer zinvol?

Meer wegen betekent dat mensen hun gedrag hierop gaan aanpassen en dus nog verder van hun werk gaan wonen of juist weer in de spits zullen gaan rijden. Ik ben een groot voorstander van kilometerheffing. Hierdoor is het minder aantrekkelijk om ver te reizen. Ruimtelijke ontwikkeling zal hierdoor compacter zijn. Gratis openbaar vervoer is geen oplossing. Misschien tijdelijk als marketinginstrument, maar niet permanent. Het lost de file niet op.

 

8. Is een filevrij Nederland in de toekomst mogelijk?

Een filevrij Nederland is niet realistisch. Met de kilometerheffing kunnen we de files wel terugbrengen tot een beheerste omvang. Wanneer autorijden duur wordt gaan mensen vanzelf hun gedrag aanpassen. De Taskforce Mobiliteitsmanagement (TFMM) is ingesteld door het kabinet om het aantal filekilometers in de spits te reduceren. In de zes grote stadsregio’s is momenteel een pilot waar werkgevers en werknemers maatregelen nemen in de vorm van flexibelere werk- en reistijden. Van de combinatie van kilometerheffing en de activiteiten van de TFMM mag veel worden verwacht op korte termijn; met de ruimtelijke ordening op langere termijn. Het toekomstbeeld is dus optimistisch.

 

Meer weten?

Op de opleiding beleidsmedewerker Verkeer en Vervoer leert u van o.a. Henk Meurs hoe u komt tot een verkeers- en vervoersplan voor uw gemeente.

 

Bron: ClubGreen