Hoe breng ik belangen in kaart?

Als het helder is wie de opdrachtgever is en met welke beleidsvraag je aan de slag gaat, breng je de belanghebbenden in kaart. Dat vraagt om een zoektocht naar wie het effect van het beleid ervaart en wie nodig is om het beleid in praktijk te brengen. Dat is geen eenvoudige opgave. Het lukt mij in ieder geval nooit om dat in één keer goed te doen, zegt Mark Albers. Gelukkig zijn er handvatten over hoe je belangen in kaart brengt en hoe je vervolgens de belanghebbenden betrekt bij het vraagstuk. Je zet daarmee eigenlijk ook al een belangrijke stap in de veranderopgave.

Iedereen heeft een mening

We zijn gewend dat mensen en organisaties zich positioneren met meningen, standpunten en ‘oneliners’. De media zijn dol op boude uitspraken en zetten daarmee graag de contrasten aan. In ons dagelijks leven helpt het maken van onderscheid op basis van standpunten om ons te identificeren met anderen of om ons juist te distantiëren van anderen. Dat maken van onderscheid zit ons echter in de weg als we samen op willen trekken: dan kunnen onze standpunten mooie oplossingen lelijk in de weg zitten.

Het spel van de (verborgen) belangen

In de maatschappij zien we dit tijdens de cyclus van de verkiezingen. Het kabinet dat uiteindelijk ‘aan de macht komt’, bepaalt voor de komende vier jaar de nationale beleidsagenda. En dat heeft daarmee een behoorlijke impact op ons allemaal en op het door ons te voeren beleid.

Coalitievorming en het spel van de belangen De stoelendans begint met de aanloop naar de verkiezingen. In die periode proberen alle partijen je met hun standpunten te verleiden om op hen te stemmen. De kieswijzers staan vol met korte quotes en als je aangeeft of je het daarmee eens bent of niet, krijg je te horen wat je het beste kunt stemmen. Vervolgens laten we op de grote verkiezingsdag allemaal onze stem horen. Dat leidt tot een uitslag, waarbij meestal de grootste partij de vraag krijgt om een coalitie te formeren. En dan start een spel waarbij de belangen van de partijen naar voren komen. Ogenschijnlijk laten ze de expliciete standpunten uit hun verkiezingsprogramma’s los en gaan met elkaar ‘polderen’ om een uitvoeringsplan voor de komende vier jaar te maken. Dat plan is meestal gebaseerd op gedeelde belangen van de partijen. Om daarin mee te gaan moeten zij aan hun achterban verkopen dat ze water bij de wijn hebben gedaan.

Tijdens de formatie schuiven de standpunten naar de achtergrond en gaan de partijen die een coalitie willen vormen met elkaar in gesprek vanuit belangen. Dat vraagt van hen om helder te zijn over wat ze willen bereiken, waar ze op willen toegeven en hoe ze daarmee aan kunnen sluiten op de andere partijen. Rond iedere beleidsvraag heb je te maken met het belangenspel. Gelukkig is dat niet vaak zo complex als de coalitievorming. Het creëren van draagvlak voor het beleid vraagt om een zoektocht naar (overlappende) belangen.

De pyramide van waarden, normen, belangen en standpunten

Onder belangen liggen waarden en normen. Daarin liggen fundamentele uitgangspunten verscholen, die leidend zijn voor de belangen van de partijen. En dat geldt net zozeer voor politieke partijen als voor commerciële bedrijven. Als partijen elkaar weten te vinden op gedeelde waarden, kunnen ze op zoek naar overeenkomsten of overlap in belangen. Als die overlap gevonden is, dan is vaak een goede reden te formuleren waarom een bepaald standpunt los wordt gelaten of anders wordt ingevuld. Een goede dialoog met belanghebbenden gaat dan ook uit van een zoektocht naar wat partijen met elkaar gemeen hebben en keert zich af van de verschillen. Juist in de overeenkomsten ontstaat de mogelijkheid om te zoeken naar oplossingen.

Belanghebbenden in kaart brengen

Als ik met een vraagstuk aan de slag ga, weet mijn opdrachtgever meestal al wel wie de belangrijkste spelers zijn met wie ik in gesprek moet. Vaak vraag ik dan om een introductie, waardoor ik al snel bij de juiste spelers aan tafel kom. Mijn eerste ronde is vooral inventariserend. Wat speelt er bij die partij? Hoe denken zij over het vraagstuk? Waar zien zij de uitdagingen, … en wat nog meer? Meestal komen daarbij vanzelf nieuwe spelers naar voren die zeker ook bij het gesprek betrokken moeten worden.

De dialoog op gang brengen

Zo snel mogelijk probeer ik de verschillende partijen bij elkaar aan tafel te krijgen. Daarmee verschuift mijn rol van verkenner naar facilitator. Het vraagstuk komt in het midden van de tafel te staan en alle partijen mogen ermee aan de slag. Vaak leidt dat tot interessante gesprekken, waarbij de uitdaging is om eerst gezamenlijk te verkennen wat er speelt en hoe iedereen tegen het vraagstuk aankijkt, voordat we richting oordelen gaan. In deze eerste fase zijn we vooral bezig om samen een gedeeld beeld op te bouwen, te zorgen dat we dezelfde informatie hebben en dat we daarmee een gemeenschappelijk vertrekpunt bepalen.

Zoeken naar criteria voor besluitvorming

De volgende fase richt zich erop dat we gaan kijken wat de belangrijkste criteria zijn die we gaan gebruiken om tot een besluit te komen. Welke verschillende invalshoeken nemen we mee, wat is belangrijk voor wie, waar moeten we allemaal rekening mee houden? Soms blijkt dan dat we nog te weinig informatie hebben om door te gaan naar de vervolgstap en dan gaan we samen terug naar de fase van de beeldvorming. Daarmee garanderen we dat we samen hetzelfde beeld houden.

En dan een besluit nemen

Nadat we alle informatie op een rij hebben, kunnen we op basis van de criteria tot een aantal scenario’s of soms al tot één besluit komen. Dat betekent dat we samen tot een oplossing komen. En die oplossing moet voldoen aan de criteria uit de vorige fase en gebaseerd zijn op de informatie waar we het allemaal over eens zijn. Deze stap sluiten we af door bij iedereen te verifiëren of de uitkomst ook daadwerkelijk acceptabel is. Als dat zo is, hebben we de belangrijkste stap gezet en kunnen we de realisering ervan gaan uitwerken, want met alleen een antwoord op de vraag van de opdrachtgever zijn we er natuurlijk nog niet.

Krijg de beleidsvraag boven tafel

Wil jij meer weten over de verschillende belangen omtrent een beleidsvraag, hoe je de dialoog op gang brengt en samen tot een oplossing komt? Meld je dan aan voor de opleiding Professioneel beleid schrijven & adviseren van SBO. Wil je meer weten over het programma? Vraag dan de brochure aan. De opleiding is ook volledig op maat te volgen als Incompany-traject. Jullie gaan in dat geval gericht aan de slag met jullie eigen beleidsstuk.