Geen crisis of ramp is hetzelfde

Nederland werd de afgelopen jaren opgeschrikt door een reeks tragische incidenten, zoals het schietdrama in Alphen aan den Rijn, de brand in Moerdijk, de Facebookrellen in Haren en het Monstertruckincident in Haaksbergen. Een crisis of ramp komt niet alleen voor in grote gemeenten met veel risicovolle industrie en grootstedelijke problematiek, maar kan zich ook voordoen in een kleine of middelgrote gemeenten. Op welke manier kunt u zich voorbereiden op een mogelijke crisis of ramp in uw regio? Aan het woord zijn verschillende experts over crisisbeheersing en rampenbestrijding.

Multidisciplinaire voorbereiding op mogelijke crises en rampen

Een van de grote uitdagingen van multidisciplinaire crisisstaven is om op de momenten dat er geen tijd is, toch eensgezind een complex incident of ramp te bestrijden. Elke betrokken partner of partij heeft hierin zijn eigen ‘oogmerk’ en doelen te behalen. Vaak komen deze overeen, maar soms ook niet. Wanneer we ons onvoldoende bewust zijn van dit krachtenspel kan er wrijving ontstaan tussen partijen in de besluitvorming. Verschillende prioriteiten en conflicterende belangen kunnen ervoor zorgen dat het beeld-, oordeel-, en besluitvormingsproces langer duurt dan men eigenlijk voor ogen heeft. Hoe kunnen we dit voorkomen? Eén methode is om in de ‘koude fase’ met elkaar deze dilemma’s en ‘oogmerken’ met elkaar te bespreken middels scenariodenken. Aan de hand van vooraf afgesproken thema’s zoals evenementen(-veiligheid), dreiging van terrorisme of vluchtelingenstroom. De ‘koude fase’ is de fase waarin we geen incidenten hebben en dus geen stress of druk ervaren. En dus vrij kunnen denken over de effecten van potentiële toekomstbeelden (lees: potentiële crises & rampen). Alle tijd die hierin gestoken wordt voorafgaande een incident of ramp zorgt voor een sneller en beter wederzijds begrip wanneer we in de ‘warme’ fase zitten. We kopen dus tijd. Tijd zoals gezegd, die we per definitie niet hebben als we moeten handelen nadat de ‘pieper’ is gegaan.

Hugo Tempelman, specialist multidisciplinaire voorbereiding bij de Veiligheidsregio Flevoland, waar gemeenten, politie, brandweer en de GHOR samenwerken aan het voorkomen en bestrijden van crises en rampen

Trainen naar ‘resilience’; klaar voor elke uitdaging

De meeste crisistrainingen richten zich op het werken in vaste verbanden en in vaste rollen. Hoewel het vaak gaat om teams van een wisselende samenstelling is er toch sprake van een vaste structuur omdat de rollen meestal op dezelfde manier zijn gedefinieerd. Deze structuur helpt bij het bestrijden of afwikkelen van bestaande of dreigende crises. We werken graag in vaste structuren omdat het ons houvast en duidelijkheid geeft. Zeker wanneer de situatie chaotisch verloopt wordt dit als prettig ervaren en geeft het rust. Een goed voorbeeld van structuren zijn de modellen en rollenverdelingen zoals geadviseerd door de nationale academie voor crisisbeheersing.

In de rollenverdeling wordt helder weergegeven wat er van iemand wordt verwacht, welke rol iemand heeft in de organisatie van het crisisteam en hoe de rollen zich onderling verhouden. Zo handelt een inhoudelijk adviseur vanuit inhoudelijke deskundigheid en heeft hij of zij louter een adviserende rol. Een inhoudelijk adviseur komt met name in beeld wanneer het om meer complexe situaties gaat. De voorzitter heeft daarentegen een leidende en coördinerende rol waarbij hij of zij tevens zorg draagt voor een eindbeslissing. We hebben het hier met name over het ‘wat’.

In een training worden de rollen getraind; ‘wat’ is jouw rol en ‘hoe’ ga jij daar een invulling aan geven? Met name op de ‘hoe’ vraag is het lastig een eenduidig antwoord te formuleren. Er wordt meest een breed palet aan onderdelen getraind zoals communicatie, team dynamica, leiderschap, beeldvormingsprocessen en besluitvormingsprocessen. Hierdoor worden teamleden steeds beter ontwikkeld om de toebedeelde rollen te kunnen vervullen. We focussen hiermee met name op het overbrengen van kennis en middels trainingen en oefeningen tevens op vaardigheden. We focussen met name op het ‘hoe’.

Het ‘wat’ en ‘hoe’ zijn relevant in het ontwikkelen van competenties bij de betrokken crisisleden, maar we vergeten vaak het ‘waarom’ te trainen. Simon Sinek geeft in zijn boek ‘start with why’ mooi weer wat de relevantie is van het ‘waarom’ vraagstuk. Het creëert begrip, mensen krijgen een beter inzicht, een dieper kennisniveau en belangrijk; een goed gevoel bij hetgeen wordt getraind. We willen mensen graag trainen op competenties, dit doen we door ze de rol duidelijk te maken en ze te trainen op hoe ze daar een goede invulling aan kunnen geven (skill en knowledge). We missen echter vaak het waarom. Door het waarom uit te leggen kunnen we mensen beter motiveren om op een bepaalde manier te willen handelen (attitude).

Geen crisis is hetzelfde. Hoeveel we ook evalueren en trainen, we zullen altijd onverwachte zaken tegen blijven komen. Wat is er in deze crisis anders dan in de vorige, vergelijkbare situatie? Door op competenties te trainen, met aandacht voor skill, knowledge én attitude komen we tot een meer gekwalificeerde crisismedewerker die klaar is voor elke situatie, bekend of onbekend. Binnen de luchtvaart wordt bij de betere maatschappijen getraind naar de resilient vlieger. Iemand die elke situatie, hoe complex, onverwacht of dynamisch dan ook, tot een positief einde weet te brengen. Dit wordt gedaan door hem of haar te trainen op alle relevante competenties zodat alle kennis en kunde op de juiste manier en met de juiste intentie kan worden ingezet om tot een zo goed en veilig mogelijk resultaat te kunnen komen, in samenwerking met alle andere leden van het team.

Marc Lathouwers, Gezagvoerder, eigenaar Blauw Boven en spreker op het congres Crisisbeheersing & Rampenbestrijding.

Meer weten?

Op het congres Crisisbeheersing & Rampenbestrijding leert u hoe u anticipeert op gevaarlijke situaties en fatale incidenten voorkomt.