‘Ondermijning’ is een loos begrip

De regering wil ‘ondermijnende criminaliteit’ met extra geld via het strafrecht aanpakken. Werkt bestuursrecht niet beter.

Jan Brouwer, hoogleraar Algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, directeur van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning.

Je kunt de rechtsstaat ondergraven door te tornen aan de democratische uitgangspunten. Als bestuurders en ambtenaren niet integer zijn. Of als het strafrecht de criminaliteit niet aankan; dit is de „ondermijnende criminaliteit”, waarop de korpsbeheerder en de minister van Justitie en Veiligheid doelen als ze wijzen op de bloeiende cannabisteelt in Brabant en Limburg.

Criminaliteit ondergraaft rechtstaat

Kent u een crimineel die niet alles in het werk stelt om zijn strafbare handelingen aan het zicht te onttrekken? En ondergraaft niet alle criminaliteit de rechtsstaat? ‘Ondermijnende criminaliteit’ is een pleonasme; het verduidelijkt niets. Noem een misdrijf dat de rechtsstaat niet ondergraaft.

Ondermijningsfonds

In het zogeheten Ondermijningsfonds zit ‘geoormerkt’ geld om op lokaal niveau antidemocratische sentimenten in de samenleving te bestrijden. In de Ondermijningswet worden screeningseisen geïntroduceerd voor lokale ambtenaren die gevoelige functies gaan uitoefenen.

Bestuursrechtelijke afdoening

In het recente verleden hebben we gezien dat daar waar het strafrecht niet naar behoren functioneert, het bestuursrecht een belangrijke aanvullende rol kan vervullen. Het meest bekende en oudste voorbeeld hiervan is het verkeersstrafrecht: jarenlang werd bijvoorbeeld maar een fractie van de verkeersboetes daadwerkelijk geïnd. Wat hier dwars zat, was de zogeheten ‘onschuldpresumptie’: iedereen moet voor onschuldig gehouden worden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan. Dat geldt in het bestuursrecht niet. Om die reden kon de volgorde bij het innen van verkeersboetes worden omgedraaid: eerst betalen, dan toegang tot de rechter. Dat werkt! Sinds de introductie van de bestuursrechtelijke afdoening is het inningsprobleem als sneeuw voor de zon verdwenen. Niet voor niets is de bestuurlijke boete inmiddels in tal van wetten geïntroduceerd.

Bestuursrechtelijke handhaving

Bestuursrechtelijke handhaving heeft nog meer voordelen boven de strafrechtelijke aanpak. Van verboden ‘stelselmatige observatie’ lijkt men in het bestuursrecht – anders dan in het strafprocesrecht – niet te hebben gehoord. Ook inbeslagname van goederen is in het bestuursrecht vele malen laagdrempeliger dan in het strafprocesrecht. Dat alles maakt het buitengewoon aantrekkelijk om het bestuursrecht vaker in te zetten.

Bestuursrechtelijke sluiting

Dit begon met de aanpak van dealpanden. Beginjaren tachtig werd duidelijk dat het gevangen zetten van een dealer weinig zin had. In zijn pand zat een uur na zijn arrestatie een nieuwe dealer waardoor niet alleen de omzet, maar ook de overlast voor de buurt op gelijk niveau bleef. De bestuursrechtelijke sluiting van een dealpand door de burgemeester bleek een effectieve aanvullende maatregel. Die aanpak wordt ook met groot succes toegepast op panden waar cannabis wordt geteeld.

Meer bevoegdheden burgemeester

Als het aan de regioburgemeesters ligt, krijgen zij nog meer bevoegdheden in de aangekondigde Ondermijningswet. Zo willen ze een pand kunnen sluiten bij de aanwezigheid van wapens of andere criminele activiteiten.

Niet naar behoren functionerend strafrecht

De ondermijningsaanpak is met andere woorden vooral een reactie op het niet naar behoren functionerend strafrecht. Het strafproces is een logistieke nachtmerrie, zeggen officieren van justitie. De ‘ongeregeldheid’ van het bestuursrecht, met name die van het openbare-orderecht biedt uitkomst, maar bergt ook grote risico’s in zich. Want burgemeesters vergeten nog wel eens dat in het recht het doel niet altijd de middelen heiligt. Men kan de rechtsstaat niet beschermen, door hem voor zichzelf af te schaffen.

Meer weten?

• Op het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit hoort u hoe u ondermijning veroorzaakt door criminele netwerken in uw gemeente voorkomt.
• Op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leert u hoe u voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in uw gemeente.
• Op de opleiding Inzicht in de Criminologie leert u wat de verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen zijn van criminaliteit en hoe u deze waar mogelijk voorkomt en waar nodig aanpakt.
• Op de cursus APV & Bijzondere Wetten leert u welk juridisch instrumentarium u tot uw beschikking heeft om de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten te waarborgen.
• Op de opleiding bibob coördinator leert u hoe u de wet Bibob toepast in uw gemeente.
• Op de opleiding Integraal toezichthouder handhaving leert u hoe u het toezicht en de handhaving organiseert in uw gemeente.
• Op de cursus Bestuursrechtelijk handhaven leert u hoe u misstanden in uw gemeente voorkomt dan wel bestrijdt.
• Op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leert u van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor uw uitvoeringspraktijk.
• Op de cursus Informatie uitwisseling in de veiligheidsketen leert u hoe u informatie verzamelt, analyseert en uitwisselt in samenwerking met uw veiligheidspartners.
• Op de cursus Predictive profiling leert u hoe u afwijkend gedrag signaleert en dreigingen in de omgeving voorkomt.
• Op de cursus Waarheidsvinding leert u hoe u door de waarheid te achterhalen een einde kan maken aan een ongewenste situatie.
• Op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein leert u hoe u komt tot een integriteitsbeleid voor uw organisatie.