Groepsdruk in radicale (religieuze) bewegingen

Frances Peters, coach bij Freechoice en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en de opleiding ketenregisseur risicojeugd en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme, gespecialiseerd in identiteitsontwikkeling en dwingende subculturen en voormalig lid van een religieuze sekte.

Groepsdruk is het proces dat ontstaat als een groep druk zet op haar leden om zich aan te passen aan een bepaalde manier van handelen, denken en uiten die in de groep als normaal wordt gezien.

Sociaal leren

Als mensen ontwikkelen we ons gedrag door sociaal leren, dat wil zeggen dat we door vallen en opstaan leren welk gedrag binnen de groep ons het meeste winst oplevert. Die winst kan bestaan uit aandacht, erbij horen en invloed.

Spiegelneuronen

Uit recent onderzoek blijkt dat we zelfs speciale neuronen hebben die ons daarbij helpen: spiegelneuronen. Deze neuronen zijn er verantwoordelijk voor dat we ons aanpassen aan het gedrag van de mensen met wie we omgaan. We spiegelen hun gedragingen. Daarom is het ook zo moeilijk om normaal te blijven praten als iemand met een raar accent tegen u praat. Uw spiegelneuronen dwingen u bijna om hetzelfde te gaan praten. Doordat we ons aanpassen aan elkaar ontstaat er een groepsidentiteit en verbinding.

Verbinding en eigenheid

Naast een behoefte aan verbinding hebben alle mensen ook een natuurlijke behoefte tot eigenheid. Men wil zich niet alleen conformeren, men wil zich ook onderscheiden. Een gezonde groep biedt een balans tussen groepsidentiteit en eigenheid. Zo’n groep tolereert tot op zekere hoogte dat leden verschillend zijn, verschillend denken, handelen en zich anders uiten. In ongezonde groepen is er weinig tot geen ruimte voor eigenheid. Er wordt door die groepen druk gezet op de leden om zich in alles te conformeren aan de groepsnorm. Dat kan heel ver gaan.

Shaping

De werkwijzen die groepen inzetten om hun leden te ‘shapen’ naar de groepsnorm zijn heel uiteenlopend: het kan gaan om verleiding, beloningen (aandacht, positie, bescherming) , maar ook straffen kunnen worden ingezet zoals lijfelijke straffen of geestelijke manipulatie ( uitsluiten, pesten, bang maken en vernederen).

Gruwelijke daden

Dat groepsdruk ook heel gevaarlijk kan zijn is duidelijk. Een sterke mate van groepsdruk kan leiden tot verlies van eigenheid en identiteit. Ook is het aangetoond dat de groepsnorm de individuele normen kan overschaduwen. Dat is de reden dat mensen in groepen soms gruwelijke daden plegen waar ze zichzelf nooit toe in staat hadden geacht. De groepsdruk is dan zo groot en de eigen identiteit zo zwak dat de groepsnorm de eigen morele afwegingen overschaduwt of uitschakelt.

Meer weten?
Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (religieuze) radicaliserende groeperingen voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u dwingende groepsculturen herkent en opvang en hulpverlening biedt aan uittreders van dwingende groepen.

Op de opleiding ketenregisseur risicojeugd leert u hoe u komt tot een integrale persoonsgerichte aanpak van risicojongeren.