Zonder privacy geen resultaat

Waarom is privacy zo’n groot obstakel voor bijvoorbeeld samenwerking bij opsporing en hulpverlening? Vaak duiden privacyproblemen op ineffectieve samenwerking tussen organisaties. De keerzijde daarvan is: als de privacy op orde is, verbeteren de resultaten.

Lucien Stöpler, oprichter en eigenaar van Justice in Practic en docent op de cursus Big Data en Beleid in vrede, recht en veiligheid.

Het is dinsdagmiddag en we zitten in een twee-maandelijks overleg tussen zorg- en veiligheidspartners en de gemeente over inwoners van de stad die mogelijk zorgbehoefte hebben of problemen gaan veroorzaken, maar nog niet in beeld zijn bij instanties. Er is een lijst met namen en beschrijving van de problematiek zoals partners die hebben gemeld in voorgaande overleggen. Een persoon komt ter sprake. Het is een jonge vrouw die een poos geleden met huurschuld in beeld kwam en er was vermoeden dat dit kwam door een verslaving. Er wordt overlegd. Ze bracht louche types mee, die haar misschien wel mishandelde, stelt iemand. Ze had eens zo weinig geld dat ze geen eten kon kopen, meldt een ander. Maar er zijn de afgelopen periode geen nieuwe meldingen. Dus wat te doen? “Er is geen huurschuld meer,” meldt de woningbouwcorporatie, “dus voor mij kan hij er af.” Uiteindelijk wordt besloten om de vrouw op de lijst te laten staan en maar verder te gaan met de volgende casus. “We kijken het nog even aan”. De lijst wordt na het overleg bijgewerkt en rondgemaild aan mensen uit veel verschillende organisaties die mogelijk bekend zijn met de besproken personen. Dat roept nog wel wat vragen op: “Er staat wel heel veel in dit dossier, vind ik, en mijn manager wil niet dat ik gegevens deel van mensen die daar niet zelf toestemming voor geven.”

Een duidelijk doel

De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) sinds 25 mei jl. van kracht, kent een aantal pijlers voor het uitwisselen van informatie tussen partners, zoals hierboven gebeurt. Er moet een duidelijk doel zijn voor het uitwisselen van informatie. Dat doel moet zo zwaarwegend zijn dat het ook redelijk is om die informatie met elkaar te delen, vooral als het om zeer persoonlijke informatie gaat zoals iemands gezondheid, strafrechtelijk verleden, maar ook schuldenproblematiek. Er moet alleen de noodzakelijke informatie worden gedeeld, de gevoeligheid van de informatie moet afwegen tegen de ernst van de situatie en het moet de lichtste manier zijn om deze informatie te delen. Functionarissen die informatie verstrekken moeten ook rekening houden met hun eigen wetgeving om informatie correct te delen. Gedeelde informatie mag onder geen beding terecht komen bij onbevoegden.

Dezelfde vraagstukken

Als we de casus doornemen kunnen we twee dingen zien. Ten eerste, er wordt niet goed omgegaan met informatie-deling. Als we de lijst aflopen: er is geen duidelijk doel om de casus te bespreken, voor sommigen is dat huurschuld, voor anderen veiligheid of zorg. Er zijn geen duidelijke criteria die bepalen hoe er gehandeld wordt. Er wordt informatie gedeeld die op dit moment niet ter zake is. Al deze informatie wordt rondgestuurd aan alle partners, terwijl maar enkelen te maken (hoeven) hebben met de casus. Er is onduidelijkheid over de eigen bevoegdheid om informatie te delen. Dus: geen duidelijk doel, geen noodzaak om de gegevens te delen, disproportionele hoeveelheid gegevens, lichtere inbreuk door minder verspreiding is mogelijk en geen duidelijk zicht op de verspreiding van gegevens.

Positief effect

De persoon die besproken wordt, ten tweede, merkt geen positief effect van het overleg. Die krijgt geen hulp, niemand gaat een gesprek voeren met haar of houdt haar extra in de gaten. En toch zijn zeer persoonlijke en pijnlijke details over haar leven over tafel gegaan. Wat is dan het doel geweest van het delen van die informatie? Moet er niet een besluit worden genomen over het al dan niet verlenen van hulp of het voorkomen van problemen? Is het wel terecht dat al deze informatie over die persoon naar instanties gaat die er nooit iets mee zullen doen?

Resultaat en privacy

De vragen over de casus vanuit een privacy perspectief zijn vrijwel identiek aan de vragen die je stelt vanuit een effectiviteitsperspectief. Dat betekent dat een groep die worstelt met privacy vraagstukken ook worstelt met het resultaat van de gezamenlijke inspanningen. In feite stelt de AVG de eis dat de informatie die je uitwisselt ook echt effect sorteert. Resultaat en privacy bescherming zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het vergroten van het gezamenlijke resultaat met dezelfde inspanning zou dus een eis moeten zijn van samenwerking, maar dat is het niet. Waarom eigenlijk niet, en waarom is privacy wel een harde eis?

Onduidelijk doel=geen resultaat

De voornaamste reden die partners opgeven om veel informatie te verzamelen die ze later niet blijken nodig te hebben is dat ze aan de voorkant van een proces zitten en dat ze eerst een beeld moeten vormen voordat ze verder kunnen. Niemand is echt bekend met de complexe problematiek die eigen is aan wat met een integrale aanpak wordt behandeld. Het is breder en onduidelijker. De reden van de samenwerking is dat niemand over de casus ging. En daardoor blijft een duidelijke definitie uit. Zonder duidelijke definitie van wat het probleem is dat je wil oplossen en hoe dat er uit zien, weet je niet wat het doel is van je overleg. Een overleg zonder doel is geen grond om gegevens voor uit te wisselen. Juist omdat het niet duidelijk is dat er een effect wordt nagestreefd.

Werkwijze

Het onrechtmatig delen van gegevens is een aanleiding om te kijken naar hoe wordt samengewerkt. Maar het oplossen van privacy problemen gaat niet zozeer over het implementeren van regels. Ik neem jullie mee in een werkwijze die we voor een veiligheidsregio en enkele gemeenten hebben ontwikkeld.

Praktijklessen

Wat je wil is gebruik maken van de praktische kennis die is opgedaan in succesvolle en mislukte aanpakken. Het probleem is, de meeste mensen die daar dagelijks mee bezig zijn hebben vaak niet de taak of de tijd om de geleerde lessen uit hun ervaring te destilleren. Het interviewen van mensen over een klein aantal cases, een die goed ging, een die slecht ging en een die heel moeilijk was, zorgt voor een overzicht van praktische kennis. Welke problemen zijn niet meer te behappen, hoe zien die er precies uit en wat zijn succesvolle methoden om ze op te lossen? De antwoorden op deze vragen kunnen aan de hand van 10 tot 15 interviews met ervaren mensen redelijk helder worden verwoord. De praktijklessen bieden daarmee inzicht in welke concrete problemen worden opgelost – het doel van het overleg – en op welke manier – waarmee onderbouwing over gegevensverwerking wordt gegeven. Het feit dat er goede en slechte voorbeelden zijn verzameld biedt ook context aan de doelstelling en werkwijze.

Alleen boven de grenswaarde delen

Met de inventarisatie van de problemen waar afzonderlijke partners niet uitkwamen, werd duidelijk dat er telkens sprake was van drie of meer verschillende maar gerelateerde problemen of twee zeer ernstige. Vaak zitten ze in de relationele sfeer, in de financiële sfeer en in de huisvesting. Dit gaf invulling aan de criteria om het doel mee te beschrijven: hoe voorkomen we problemen met zorg en veiligheid?

Relevante gegevens

Ons voorbeeld ziet er nu anders uit. De persoon met huurachterstand waarbij huisuitzetting in beeld komt wordt aangemeld bij de politie, de GGZ en de gemeente. De politie bekijkt meldingen, de GGZ bekijkt of er meer zorgen zijn en de gemeenteambtenaar van handhaving bekijkt financiële gegevens. Zij delen alleen een conclusie dat er wel of geen reden tot (ernstige) zorgen zijn op hun terrein. Als daar twee ernstige zorgen of drie zorgen uit komen wordt er op korte termijn een overleg voor een gezamenlijke aanpak belegd. Op dat moment komen relevante gegevens naar voren en worden met partners die bij deze casus betrokken zijn gedeeld. In een ander voorbeeld meldde de GGZ dat een cliënt weer terug kwam in de wijk na een behandeling maar dat niet alle zorg weggenomen was. De persoon bleek echter geen andere indicaties te hebben dat er problemen dreigden, zodat er in dit voorbeeld geen overleg plaatsvond.

Duidelijkheid

De werkwijze geeft alle partners de duidelijkheid die ze nodig hebben over waneer wat te melden. Bovendien is iedere casus die naar voren komt ook relevant en kunnen gesprekken meteen inzoomen op het voorkomen van ernstige gevolgen.

Resultaten: snelle cases en overzichtelijke trends

Een groot voordeel van de aanpak is dat de effectiviteit van de behandelde cases veel groter is. Er is echter wel een nadeel, namelijk dat er wat minder overzicht is van welk soort problemen er zoals spelen op diverse terreinen. Om die reden worden de cases in ongeveer 100 woorden geanonimiseerd omschreven en eens per twee maanden gedeeld. Op die manier blijven mensen betrokken bij de effecten die ze samen bereiken en vallen eventuele trends eerder op.

Privacy kan ons veel brengen

Voldoen aan de privacy wetgeving is een bijproduct van een effectieve organisatie. Het is niet zo dat een ineffectieve samenwerking niet aan de privacy wetgeving kan voldoen, zeker wel. Gewoon geen gegevens delen. Dat is ook de keuze van enkele partners in deze periode: ze nemen geen risico en trekken zich terug uit de samenwerking. Maar privacy is een concept dat ons juist heel veel kan brengen, wil ik maar zeggen.

Meer weten?

• Op de cursus Informatie uitwisseling in de veiligheidsketen leert u hoe u informatie verzamelt, analyseert en uitwisselt in samenwerking met uw veiligheidspartners.
• Op de opleiding ketenregisseur risicojeugd leert u hoe u komt tot een integrale persoonsgerichte aanpak van risicojongeren.
• Op de opleiding Overlastcoördinator leert u hoe u verloedering en ernstige overlast in uw wijk aanpakt.
• Op het congres Personen met verward gedrag hoort u hoe u samen met uw partners samenwerkt aan de aanpak van personen met verward gedrag.
• Op de opleiding procesregisseur personen met verward gedrag leert u hoe u de opvang en hulpverlening voor personen met verward gedrag organiseert in uw gemeente.
• Op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling leert u hoe u samen met uw partners komt tot een geïntegreerde aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in uw gemeente.
• Op de cursus Omgang met complexe scheidingen leert u hoe u ernstige gevolgen voorkomt voor de gezinsleden waaronder kinderen als gevolg van echtscheidingen.
• Op de cursus Inzicht in de Verslavingszorg leert u hoe u de opvang en hulpverlening organiseert voor personen met een verslaving.
• Op de opleiding coördinator eenzaamheid en sociaal isolement leert u hoe u de sociale cohesie bevordert en eenzaamheid en sociaal isolement waar mogelijk voorkomt en waar nodig doorbreekt.