Terrorisme en georganiseerde criminaliteit bestrijden met rechtvaardige samenleving

“Terrorisme bestrijd je met een rechtvaardige samenleving. Haatimams preventief verbieden te spreken, zoals burgemeester Van Gijzel van Eindhoven deed, of Eritrese vluchtelingen verbieden te demonstreren, wat in Veldhoven gebeurde, is in strijd met het recht. Wat maatschappelijk wenselijk is, loopt niet altijd parallel met wat er wettelijk mogelijk is. Dat moet vooral zo blijven.”

Jan Brouwer, hoogleraar Algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, directeur van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid en docent van de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid en de cursus Openbare Orde, Rampen en Noodbevoegdheden.

“Een burgemeester heeft de plicht ervoor te zorgen dat mensen vrijelijk kunnen demonstreren, ook al dreigen anderen met een tegendemonstratie of met verzet. Een beroep op bestuurlijke overmacht, omdat er te weinig mankracht is om de openbare orde te handhaven, is sinds de vorming van de Nationale Politie nog nauwelijks denkbaar. Je kunt als bestuurder van tevoren voldoende mankracht mobiliseren. Door toch preventief in te grijpen, zoals ook gebeurde in Veldhoven, miskennen bestuurders de inhoud van het recht en maken ten onrechte gebruik van hun macht.”

Bestuurlijke dadendrang

Het stoort Jan Brouwer, de bestuurlijke dadendrang die de afgelopen decennia aan kracht won. Jan Brouwer somt achter elkaar de voorbeelden op: afgelopen maart trok het kabinet de landingsrechten in van de Turkse minister van Buitenlandse Zaken die in de Randstad op een besloten bijeenkomst wilde spreken. Met oud en nieuw zette de burgemeester van Weert een aantal bewoners van een asielzoekerscentrum tien dagen preventief vast. En dit voorjaar liet de locoburgemeester van Emmen het clubhuis van een motorclub ontruimen en afbreken. Stuk voor stuk schendingen van grondwettelijke beginselen: het recht op vergadering, het recht op bewegingsvrijheid, het recht op vereniging.

Recht kwestie van politie

Het zal de bestuurders een zorg zijn. De burgemeester van Weert bijvoorbeeld kreeg na zijn actie applaus van de plaatselijke bevolking. “Maar dat is precies het probleem!” zegt Jan Brouwer met lichte stemverheffing. “Als burgemeesters gaan bepalen waarvoor of waartegen wel en niet mag worden gedemonstreerd, wordt het recht een kwestie van politiek. Dat is onwenselijk.”

Politici hekel aan recht

Volgens Jan Brouwer hebben politici eigenlijk een hekel aan het recht en ook aan rechters. Rechters frustreren bestuurlijke vooruitgang door steeds op de rem te gaan staan. Want hoewel Van Gijzel van de voorlopige voorzieningenrechter de komst van de haatimams mocht verbieden, wees de bodemprocedure uit dat hij zijn boekje te buiten was gegaan. Hetzelfde zal volgens Jan Brouwer gebeuren in Veldhoven. “Maar ondertussen heeft de burgemeester daar wel de vergadering belet!”

Vergaande bevoegdheden burgemeester

Een van de belangrijkste veranderingen op het vlak van openbare orde van de afgelopen decennia is de positie van de burgemeester, zegt Jan Brouwer. Stond de burgervader aanvankelijk op afstand als politie en justitie bepaalde vormen van criminaliteit wilden aanpakken, inmiddels heeft hij zelf vergaande bevoegdheden om ondermijnende criminaliteit aan te pakken. De rol van de burgemeester wordt steeds verder uitgebreid.

Verspilling van publieke middelen

Volgens Jan Brouwer maken lang niet alle maatregelen de maatschappij er per definitie veiliger op. Vooral de bevoegdheden aangaande drugsoverlast storen hem. “Te pas en te onpas sluiten burgemeesters huizen waar mensen kleine hoeveelheden plantjes cannabis kweken. Ik vind dat een verspilling van publieke middelen.” Het beeld van ondermijning dat Pieter Tops en Jan Tromp schetsen in hun boek De achterkant van Nederland durft Jan Brouwer te nuanceren. “Tops en Tromp suggereren dat in sommige delen van Nederland de onderwereld eigenlijk de touwtjes in handen heeft. Wetenschappelijk wordt de werkelijkheid die zij schetsen echter in twijfel getrokken. Niemand weet op welke gegevens zij zich baseren. Gaat het hier wel om de feiten? Hoe dan ook, reguleer de cannabisteelt nu eindelijk, het zou veel geld en ellende besparen. Maar nee, roepen bestuurders dan, want onze wiet is een exportproduct. Onzin, als we op de manier waarop we wiet kweken aardappels zouden verbouwen, zou er geen pieper de grens overgaan. In Albanië staan velden vol nederwiet dat hier wordt geïmporteerd. Legaliseren lijkt me geen goed idee. Dat hebben we met alcohol gedaan; alcoholmisbruik veroorzaakt ontzettend veel ellende in onze samenleving.”

Averechts

Dat bestuurders in tijden van radicalisering en terrorisme proberen preventief maatregelen te nemen om erger te voorkomen begrijpt Jan Brouwer wel. Hij geeft toe dat hij op het gebied van terrorismebestrijding ook geen antwoorden heeft op de bedreigingen. Wel gelooft hij dat maatregelen zoals het inreisverbod van president Trump of het preventieve spreekverbod van haatimams averechts werken. “Door mensen op onterechte manieren te isoleren, bestrijd je het terrorisme niet, maar faciliteer je het. Als je te makkelijk restaurants sluit, omdat je denkt dat er activiteiten plaatsvinden die mogelijk in verband kunnen worden gebracht met terroristische activiteiten, zorg je als overheid voor verwijdering. Ik geloof dat je terrorisme vooral bestrijdt met een rechtvaardige samenleving.”

Rechtstaat

Dat betekent voor alles dat de staat zichzelf aan het recht gebonden acht, benadrukt Jan Brouwer nog eens. “De overheid moet zich aan de door haar zelf gecreëerde wetten houden. Dat is de rechtstaat. Doe je dat niet, dan ondergraaf je het vertrouwen van burgers die zich vervolgens ook zelf niet meer gebonden achten aan het recht.”

Meer weten?

Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (ideologische) radicaliserende groeperingen voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u komt tot een integrale aanpak van (ideologische) radicaliserende groeperingen.

Op de cursus Openbare Orde, Rampen en Noodbevoegdheden leert u wat de bevoegdheden en taken zijn van de burgemeester bij de openbare orde handhaving.

Op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leert u van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor uw uitvoeringspraktijk.

Op het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit hoort u hoe u ondermijning veroorzaakt door criminele netwerken in uw gemeente voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leert u hoe u voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in uw gemeente.