Van onveilig naar veilig, doorbreek de cirkel

“De Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is een belangrijk stappenplan, maar de kracht zit hem juist in hoe je de Meldcode als professional en als organisatie inzet,” zegt Sietske Dijkstra. “Zonder scholing van professionals is het niet meer dan een lege huls. En dan bedoel ik niet alleen maar scholing via e-learning. E-learning moet altijd afgewisseld worden met face-to-face contact. De aard van de problematiek vraagt juist om dialoog, openheid, verdieping en samenwerking in team en keten. Individueel achter je computer bereik je niet zoveel. Juist de uitwisseling van kennis en ervaringen zijn leerzaam en leveren bouwstenen in het verbeteren van de aanpak.

Bouwstenen voor de-escalatie bij vechtscheiding

In deze tijd zijn scheidingen met voortdurende conflicten een groot probleem waar alle betrokkenen schade van ondervinden. Uit de zaak rondom de gedode broertjes Julian en Ruben waar vorig jaar veel publieke aandacht naar ging valt veel te leren. Hier speelde vechtscheiding een rol. De vader van het gezin heeft zijn zonen gedood en later zichzelf. Het contact tussen de hoogopgeleide ouders was problematisch. De moeder heeft 3 keer melding gedaan bij het AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling). Er waren zo’n 10 hulpinstanties en 15 professionals bij het gezin betrokken.

De inspecties hebben in hun rapport geconcludeerd dat de acties van de betrokken instanties waaronder jeugdzorg voldoende gericht zijn geweest op een veilige en gezonde ontwikkeling van de broertjes. Met Wil Verhoeven heb ik hierover het artikel ‘Gescheiden werelden en gespannen verhoudingen’ geschreven.

Een van de lessen is om meer aandacht te schenken aan methodiekontwikkeling ter voorkoming van vechtscheiding. Wanneer en in welke omstandigheden ontstaat een vechtscheiding? Wat werkt, wat werkt niet of juist contraproductief? Bij een scheiding waar partnergeweld en/of kindermishandeling aan vooraf is gegaan, zijn andere maatregelen nodig en moet soms eenhoofdig gezag worden overwogen.

Hoe kun je escalatie van een hoogoplopend conflict tussen ouders stoppen? Dat is ook een belangrijke vraag. Ex-partners in een vechtscheiding willen de ander overtuigen van hun eigen gelijk en investeren daar veel energie in. Door het gevecht ontstaat er blikvernauwing. Ze zijn zich niet meer bewust van de schade die ze aanrichten doordat ze geen onderscheid meer kunnen maken tussen hun rol als ouder, hun gedeelde ouderschap en dat wat er in hun relatie is voorgevallen. Ook de omgeving doet mee; vrienden en familie trekken vaak partij.

Juridische procedures blijken in veel gevallen olie op het vuur te gooien. Deze moeten gestopt worden als men hulp wil, zeggen de hulpverleners van het Lorentzhuis tegen ouders die bij deze instelling aankloppen. Ook ontdekten deze hulpverleners dat het werkt om ouders zich te laten verplaatsen in de positie van hun kinderen. Dat gebeurt letterlijk door ze uit te nodigen om op kinderstoeltjes te gaan zitten. Door de compassie die ouders dan met hun kinderen gaan voelen, zien zij dat hun strijd het zicht op de ontwikkeling en het geluk van hun kinderen belemmert. Ze krijgen het inzicht dat hun strijd uiteindelijk alleen maar verlies oplevert.

Maar we zijn er nog niet. Er is aandacht nodig voor de verdere ontwikkeling van een de-escalerende methodiek bij vechtscheiding. Hoe kun je het vernauwde blikveld bij een strijd verruimen en de verschillende gezichtspunten op tafel krijgen? Het is belangrijk om als professional niet al te goed van vertrouwen te zijn. Leren om door te vragen. Ook zou er een ethische code ontwikkeld moeten worden voor juristen die scheidingszaken behartigen.

Doorbreken van taboe op praten over (ongewenste) seks

Ik maakte deel uit van de Commissie Samson. Deze commissie heeft onderzoek gedaan naar seksueel misbruik van kinderen in residentiële instellingen en pleeggezinnen. De vaak kwetsbare uithuis geplaatste kinderen lopen meer risico om slachtoffer te worden van seksueel misbruik.
Een van de belangrijkste lessen uit het rapport van de commissie ‘Omringd door zorg maar toch niet veilig‘ is dat er nog steeds een groot taboe heerst op het praten over seks en seksueel grensoverschrijdend gedrag. De meeste hulpverleners die werkzaam zijn in de jeugd- en residentiële zorg waar veel seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen jongeren onderling plaatsvindt, vinden het eng om met jongeren over seks te praten. Ook zijn ze handelingsverlegen om een collega aan te spreken op grensoverschrijdend gedrag. Hoe repressiever de instellingsaanpak, hoe banger hulpverleners zijn om er open over te spreken. Ondanks dat seks heel dominant aanwezig is in onze beeldcultuur, voelen jongeren en professionals hier veel schaamte en ongemak bij.

Je zou denken dat jongeren in het contact met volwassenen hier vooral veel schaamte en ongemak over voelen, maar ze praten onderling ook heel weinig over seks. Om het taboe te doorbreken en weerbaarheid te stimuleren, zou er op basisscholen en voortgezet onderwijs meer aandacht moeten zijn voor relationele vorming en seksualiteit.

Ik ben daarom zo blij met het Vlaggensysteem, een methodiek voor hulpverleners en jongeren om positieve seksuele ervaringen en seksueel grensoverschrijdend gedrag te signaleren en ook bespreekbaar te maken. De kleuren van de vlaggen bieden houvast bij het handelen. Waar ik ook blij mee ben, is dat er ruimte is om in deze methodiek te investeren. Het is een Raak Pro project, waar we met meerdere samenwerkingspartners meerjarig onderzoek doen naar het effect van de methodiek en de ruimte hebben om deze door te ontwikkelen en implementeren in de opleidingen van hulpverleners. Waar ik namelijk vaak tegenaan loop in mijn werk is dat er zo weinig tijd is om te bouwen aan kennis en structurele verankering van methodieken in opleidingen van sociale professionals.

Vreemde thuis

Ruim 2 jaar geleden nam ik met Lia van Doorn het initiatief tot het schrijven van het boek ‘Vreemde thuis’ dat eind maart verscheen. Het boek bevat essays van 10 auteurs en 3 portretten over migratie. We ontdekten dat onze ervaringen met ‘thuis’ en ‘vreemd’ ons meer zicht geven op wat migratie betekent en welke effecten dit heeft op onze identiteit, wie we zijn, waar we naartoe gaan en wat we worden.

Mijn essay gaat over de verschillende betekenissen van ‘thuis’. Voor de een betekent ‘thuis’ veiligheid, een warme plek. Voor de ander betekent ‘thuis’ kilte of zelfs een gevaarlijke plek. Ons thuisgevoel is aan de wandel, niet statisch. Voor mensen die een onveilige thuissituatie ervaren hebben, is er dus zeker hoop. Huizen bewegen, je kunt door de sprong te wagen, weg te gaan of juist door terug te keren je thuisgevoel versterken. Eerdeskundige Bea Lalmahomed bijvoorbeeld, vertelt in haar essay hoe zij samen met haar ouders jarenlang aan huis meisjes hebben opgevangen. Zo boden ze hen een thuisgevoel dat kracht gaf bij het scheppen van een nieuwe toekomst.

Meerwaarde ervaringskennis

Ik hecht grote waarde aan ervaringskennis, aan deskundigheid die naast studie of werk door eigen (levens)ervaringen met de problematiek, is opgedaan. Ook in je werk doe je ervaringskennis en waardevolle ‘know how’ op. Het is dus geen tegenstelling, maar meer een houding van jezelf openstellen en leren. In de hulpverlening en preventie zouden we ervaringskennis veel meer kunnen benutten. Als je de juiste hulpverleningsinterventies wilt bepalen, is het belangrijk om hierbij de meerwaarde van ervaringskennis in te bedden. Ook is het belangrijk om te luisteren naar ervaringsdeskundigen. Zij kunnen vertellen wat heeft geholpen in hun weg naar heling en wat niet. De weg naar heling is namelijk niet voor iedereen hetzelfde. Wat ikzelf bijvoorbeeld geleerd heb uit de verhalen van slachtoffers van seksueel misbruik, is dat voor het herstel vaak de confrontatie met de zorgverlener die schade heeft aangericht, nodig is.

Helaas wordt de waarde van ervaringskennis niet door iedereen inhoudelijk en financieel erkend. Heel zonde, de school van het leven creëert zoveel wijsheid. Er is ook een taboe onder professionele hulpverleners om eigen ervaringskennis te delen. Hiermee zou je je eigen professionele kennis in diskrediet brengen. Je zou dan niet over voldoende afstand beschikken om een cliënt goede hulp te kunnen bieden.

Kortom, er valt in mijn ogen nog veel winst op dit terrein te boeken. Daarom steun ik ook het werk van Hameeda Lakho, ervaringsdeskundige en oprichter van de stichting Geheim Geweld. Met deze stichting en diverse ervaringsdeskundigen zijn we voor gemeentes bezig met het opzetten van het project De Brug, waarin ruimte is voor herstelgericht werk, ervaringskennis en professionaliteit.

Systeemgerichte aanpak is ook preventie

Als professional moet je uitkijken met het denken te weten. Nieuwsgierigheid, leren en open blijven voor uitwisseling zijn essentieel. Je kunt bijvoorbeeld zeggen ‘kinderen moeten centraal staan.’ Dat lijkt helder, maar helpt eigenlijk onvoldoende. Kinderen leven niet op een eiland. Ze leven vaak in gezinnen, met 1 of beide ouders, met broers en zussen, in een gemeenschap. Daarom ben ik voorstander van een systeemgerichte benadering bij het aanpakken van huiselijk geweld.

Systeemgericht wil niet zeggen dat je met een kamer vol mensen werkt. Het is de visie van waaruit je werkt; de visie dat mensen altijd verbonden zijn. Het kan gaan om leden van een gezin, maar ook om belangrijke mensen uit het netwerk of om grootouders. Soms zijn zij deel van het probleem, maar vaak vormen zij ook een belangrijk deel van de oplossing.

Ook plegers van huiselijk geweld verdienen ondersteuning bij het stoppen van de mishandeling en waar het kan, ook ondersteuning bij het herstel van relaties. Ik wil hier graag Caring Dad’s, een hulpprogramma gericht op vaderschap van mannen die hun partner en/of kinderen hebben mishandeld, noemen.

Soms kan het te gevaarlijk zijn om systeemgericht te werken. Bijvoorbeeld als er sprake is van persoonlijkheidsproblematiek en ernstig langdurig geweld. Dan moet je de dader vooral scheiden van het gezinssysteem.

Meer weten?
Op de opleiding regisseur huiselijk geweld en kindermishandeling leert u hoe u samen met uw partners komt tot een geïntegreerde aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in uw gemeente?