Online oproep verstoring openbare orde: dwangsom onhoudbaar

Door prof. mr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, directeur van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid en prof. mr. A.E. Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam

De burgemeester van Utrecht legde onlangs een online gebiedsverbod op aan een 17-jarige jongen uit Zeist die opriep om te gaan rellen in Utrecht. Hij noemde ook een tijd en locatie en mensen werden opgeroepen om vuurwerk mee te nemen.

Formeel gaat het om een last onder dwangsom: de jongen mag geen online uitlatingen doen die aanleiding kunnen geven tot wanordelijkheden in Utrecht. Als hij zich niet aan de last houdt, moet hij een dwangsom van 2.500 euro betalen.

Volgens de burgemeester kunnen we niet langer de ogen te sluiten voor wat zich online afspeelt en de mogelijke gevolgen daarvan. Een oproep als die van de jongen raakt direct aan de openbare orde in Utrecht en daardoor zou er een legitieme basis zijn om op te treden.

Direct aangrijpingspunt is de bepaling die het verbiedt ‘op of aan een openbare plaats of in een voor publiek toegankelijk gebouw, op enigerlei wijze door uitdagend gedrag aanleiding te geven tot wanordelijkheden’ in de APV van Utrecht.

De aangevoerde strafbare gedraging vindt weliswaar plaats in Zeist, maar de Afdeling bestuursrechtspraak heeft geoordeeld dat het bestuur van de gemeente waar zich het effect van de gedraging doet gelden, handhavend mag optreden (ECLI:NL:RVS:2020:1187).

Van dubbele bestraffing is geen sprake volgens de burgemeester. Anders dan een eventuele strafsanctie – door het OM of de strafrechter op te leggen wegens opruiing – is de last onder dwangsom gericht op het voorkomen van het strafbare feit. De dwangsom wordt pas verbeurd op het moment dat betrokkene nogmaals een oproep plaatst om de openbare orde in Utrecht te verstoren.

We zien echter twee onoverkomelijke problemen.  Ten eerste, de APV-bepaling kan geen betrekking hebben op uitingen. De landelijke wetgever is slechts bevoegd inhoudelijke beperkingen aan te brengen op de vrijheid van meningsuiting. Voor de gemeenteraad is dit verboden terrein.

Ten tweede, anders dan de burgemeester denkt, is hier van censuur sprake. De ‘betrokkene’ – beter verdachte – kan zijn mening alleen uiten onder strikte condities.

Een burgemeester dient ver verwijderd te blijven van het beoordelen van de toelaatbaarheid van de inhoud van een boodschap. Dat volgt niet slechts uit artikel 7 Grondwet, maar bijvoorbeeld ook uit artikel 4 lid 3 Wet openbare manifestaties: ‘Over de inhoud van de te openbaren gedachten of gevoelens worden geen gegevens verlangd.’

Nu is het volgens de burgemeester zo dat de politie onder leiding van het OM in de gaten houdt of er opruiende berichten worden geplaatst. Dit mag zo zijn, maar het is de burgemeester die het ‘digitale gebiedsverbod’ oplegt en de overtreding daarvan bedreigt met een dwangsom.

Het valt toe te juichen dat de burgemeesters zich actief inzetten om dreigende wanordelijkheden te voorkomen, maar dit dient dan wel te gebeuren binnen de spelregels van onze rechtstaat.

Volgens die regels is het niet aan een burgemeester om te beoordelen of iemand met zijn mening binnen de grenzen van de wet blijft. Die rol is  toebedacht aan het OM en de rechter. De officier van justitie kan op grond van zijn bevoegdheid in artikel 125p Wetboek van Strafvordering in een zogenaamde notice of take down procedure aan een aanbieder van een communicatiedienst het bevel geven een strafbare uiting van het internet te verwijderen. Hiervoor heeft hij wel een machtiging van de rechter-commissaris nodig.

Meer weten?

• Tijdens de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leer je van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor jouw uitvoeringspraktijk.
• Tijdens de opleiding Beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid leer je een lokaal integraal veiligheidsbeleid opstellen voor jouw gemeente.
• Tijdens de cursus Open bronnenonderzoek leer je alle facetten van open bronnenonderzoek; van onderzoeksvraag tot rapportage.
• Tijdens de masterclasstour Openbare Orde en Veiligheid bouw je je eigen programma door te kiezen uit 10 OOV-thema’s die passen bij jouw actuele vraagstukken.
• Tijdens de opleiding Aanpak van jeugdcriminaliteit en jeugdgroepen leer je om met ketenpartners tot een preventieve integrale aanpak te komen
• Tijdens de opleiding Gebiedsgerichte aanpak van leefbaarheid en veiligheid leer je kwetsbare gebieden transformeren naar een veilige en leefbare omgeving
• Tijdens de opleiding Integriteitscoordinator in het publieke domein leer je hoe jouw organisatie voldoet aan de wettelijke en basisnormen integriteit waaraan alle overheidsinstanties zich moeten houden.
• Tijdens de cursus Waarheidsvinding leer je de goede vragen stellen en de juiste antwoorden krijgen.
• Tijdens de opleiding bibob coördinator leer je hoe je de wet Bibob toepast in jouw gemeente.
• Tijdens de jaaropleiding Integrale aanpak van ondermijning leer je hoe je verantwoording aflegt over de aanpak van ondermijning in jouw regio.
• Tijdens de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leer je hoe je voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in jouw gemeente.
• Tijdens de opleiding Inzicht in de Criminologie leer je wat de verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen zijn van criminaliteit en hoe je deze waar mogelijk voorkomt en waar nodig aanpakt.
• Tijdens de opleiding sluitende aanpak personen met verward gedrag leer je hoe je de opvang en hulpverlening voor personen met verward gedrag organiseert in jouw gemeente.
• Tijdens de opleiding coördinator nazorg ex-gedetineerden leer je hoe je komt tot een sluitende aanpak van ex-gedetineerden in jouw gemeente.
• Tijdens de opleiding Wijk- en gebiedsmanager wordt aan de hand van zowel theorie als praktijkvoorbeelden uiteengezet hoe een strategie die zich richt op gedragsverandering richting verduurzaming niet los gezien kan worden van een participatiestrategie gericht op de wijk.
• Ondermijning is niet alleen een veiligheidsprobleem maar ook een sociaal maatschappelijk probleem. Alle antwoorden en actualiteiten tijdens het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit.